Πώς δουλεύουμε
Διερεύνηση της ευρέως διαδεδομένης, επιβλαβούς παραπληροφόρησης
Οι fact-checkers του AFP εστιάζουν στη διερεύνηση αμφίβολων ισχυρισμών που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, οι οποίοι είναι ευρέως διαδεδομένοι, έχουν αντίκτυπο και είναι δυνητικά επιβλαβείς για το κοινό. Οι ισχυρισμοί που επαληθεύουμε εμφανίζονται με διάφορους τρόπους, μεταξύ άλλων σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ιστολόγια και ιστότοπους, εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων και άλλα τμήματα της δημόσιας σφαίρας.
Εντοπίζουμε τους ισχυρισμούς που θέλουμε να διερευνήσουμε αξιολογώντας κατά πόσο ένας έλεγχος γεγονότων θα ήταν προς το δημόσιο συμφέρον και κατά πόσο θα μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε σαφή και επαρκή στοιχεία για να διαψεύσουμε τον συγκεκριμένο ισχυρισμό ή τους συγκεκριμένους ισχυρισμούς που διατυπώνονται. Οι ομάδες fact-checking του AFP επαληθεύουν γεγονότα, όχι απόψεις ή πεποιθήσεις. Εάν δεν είμαστε σε θέση να παραθέσουμε ισχυρά και διασταυρωμένα αποδεικτικά στοιχεία, δεν δημοσιεύουμε έναν έλεγχο γεγονότων.
Δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στην παραπληροφόρηση που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την υγεία ή τη ζωή των ανθρώπων ή να βλάψει τις δημοκρατικές διαδικασίες, καθώς και στη ρητορική μίσους και τον ρατσισμό.
Εφαρμόζουμε την ίδια ερευνητική προσέγγιση και τα ίδια πρότυπα αποδεικτικών στοιχείων, ανεξάρτητα από το ποιος έχει διατυπώσει τον ισχυρισμό, και δεν επικεντρωνόμαστε σε κάποιον υποψήφιο, κόμμα ή ιστότοπο. Ωστόσο, ενδέχεται να προβούμε σε περισσότερους ελέγχους γεγονότων υλικού που προέρχεται από πηγές που διαδίδουν συστηματικά δυνητικά επιβλαβή παραπληροφόρηση. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα σχετικά με τα πρότυπα δεοντολογίας που υποστηρίζουν τη δέσμευση του AFP για αμεροληψία και ανεξαρτησία εδώ.
Ανοιχτές (ελεύθερες) πηγές
Οι έλεγχοι γεγονότων του AFP βασίζονται σε αμερόληπτο, πρωτογενές υλικό που συλλέγεται από τους fact-checkers μας, συμπεριλαμβανομένου υλικού που επαληθεύεται από τα αρχεία του AFP και τη συνεργασία με τους επιτόπιους δημοσιογράφους του πρακτορείου σε όλο τον κόσμο. Μιλάμε επίσης με ειδικούς, τα λεγόμενα των οποίων παραθέτουμε στους ελέγχους γεγονότων, προσδιορίζοντας για ποιον εργάζονται, ποιο είναι το γνωστικό τους πεδίο και αναφέροντας τυχόν συγκρούσεις συμφερόντων που μπορεί να έχουν. Απαιτούμε τουλάχιστον δύο ανεξάρτητες πηγές πληροφοριών για να επαληθεύσουμε τον κεντρικό ισχυρισμό ενός ελέγχου γεγονότων.
Στοχεύουμε στη διαφανή παρουσίαση των βημάτων που ακολουθούμε κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διάψευσης, συμπεριλαμβάνοντας συνδέσμους, ενσωματώσεις (embeds), στιγμιότυπα οθόνης, φωτογραφίες και αρχειοθετημένα στοιχεία που χρησιμοποιήσαμε για να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα. Στόχος μας είναι οι αναγνώστες να κατανοήσουν πώς διεξήχθη η έρευνα και να είναι σε θέση να ακολουθήσουν και οι ίδιοι τα ίδια βήματα.
Κατά γενικό κανόνα, το AFP δεν χρησιμοποιεί ανώνυμες πηγές στους ελέγχους γεγονότων. Ενδέχεται να υπάρξουν εξαιρέσεις αν κινδυνεύει η ασφάλεια της πηγής και οι πληροφορίες που έχει παράσχει είναι απαραίτητες για τη διάψευση. Σε αυτήν την περίπτωση, οι πληροφορίες θα πρέπει να επιβεβαιώνονται και από άλλες ανοικτές πηγές.
Εάν οποιοδήποτε στοιχείο ενός υπό διερεύνηση ισχυρισμού είναι αληθινό, αναγνωρίζουμε την ισχύ του στον έλεγχο γεγονότων, παραθέτοντας υποστηρικτικά αποδεικτικά στοιχεία.
Εργαλεία και προσεγγίσεις
Χρησιμοποιούμε παραδοσιακές δημοσιογραφικές δεξιότητες και ορισμένα απλά εργαλεία, λίγη κοινή λογική και πολλή προσοχή.
Για παράδειγμα, αν πιστεύουμε ότι μια εικόνα έχει παραποιηθεί ή παρουσιάζεται εκτός πλαισίου, αναζητούμε την αρχική εικόνα και προσπαθούμε να μιλήσουμε με τον φωτογράφο ή το φωτογραφιζόμενο πρόσωπο για να μάθουμε περισσότερα γι' αυτήν. Αν εξετάζουμε έναν ισχυρισμό που παρουσιάζει δεδομένα για την υποστήριξη ενός επιχειρήματος, θα αναζητήσουμε την αρχική πηγή και θα μιλήσουμε με ειδικούς για να μάθουμε τις τεκμηριωμένες απόψεις τους σχετικά με τα στατιστικά στοιχεία που παρουσιάζονται στον ισχυρισμό.
Χρησιμοποιούμε εργαλεία αρχειοθέτησης, όπως το Wayback Machine ή το Perma.cc, για να αποφύγουμε την αύξηση των κλικ σε ψευδείς πληροφορίες και για να διατηρήσουμε ένα αρχείο σε περίπτωση που μια δημοσίευση αλλάξει αργότερα ή εξαφανιστεί.
Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε τακτικά στις διαψεύσεις μας:
Αναζήτηση εικόνων
Πολλές ψευδείς πληροφορίες χρησιμοποιούν παλιές εικόνες που έχουν αποσπαστεί από το πλαίσιό τους.
Για να εντοπίσουμε την πηγή μιας εικόνας, ξεκινάμε με μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας, εισάγοντας την εικόνα σε μια ή περισσότερες μηχανές αναζήτησης για να δούμε αν έχει εμφανιστεί στο παρελθόν στο διαδίκτυο.
Ένα δεξί κλικ σε μια εικόνα στο πρόγραμμα περιήγησης Google Chrome δίνει την επιλογή «αναζήτηση εικόνας στο Google». Η μηχανή αναζήτησης θα ψάξει στη βάση δεδομένων της για να δει αν υπάρχουν παρόμοιες εικόνες στο ευρετήριό της.
Χρησιμοποιούμε τακτικά και συνιστούμε την επέκταση InVID/WeVerify extension, η οποία δίνει μια επιλογή από μηχανές αναζήτησης εικόνων, με ένα απλό δεξί κλικ στην εικόνα, αφού εγκαταστήσετε την επέκταση. Στις προτεινόμενες μηχανές αναζήτησης συμπεριλαμβάνονται αυτές των Google, Bing, Yandex, TinEye και Baidu.
Η αντίστροφη αναζήτηση δεν δίνει πάντα αποτελέσματα, είτε επειδή μια εικόνα δεν έχει δημοσιευτεί ποτέ στο διαδίκτυο, είτε επειδή δεν έχει ακόμη μπει στο ευρετήριο. Μερικές φορές, οι μηχανές αντίστροφης αναζήτησης εικόνων μπορεί να μπερδευτούν από μια εικόνα που έχει αναστραφεί, όπως το βίντεο που αναλύσαμε σε αυτόν τον έλεγχο γεγονότων σχετικά με κινεζικά μαχητικά αεροσκάφη.
Επομένως, παρατηρούμε επίσης οπτικά στοιχεία (όπως πινακίδες καταστημάτων, ονόματα δρόμων, αρχιτεκτονική, βλάστηση, πινακίδες κυκλοφορίας) για να βρούμε την τοποθεσία ή την ημερομηνία μιας εικόνας.
Για παράδειγμα, όπως φαίνεται παρακάτω, σε αυτήν την έρευνα επιβεβαιώσαμε την τοποθεσία ενός βίντεο που τραβήχτηκε στο Παρίσι, συγκρίνοντας αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες και πινακίδες στο βίντεο (αριστερά) με το Street View του Google Maps (δεξιά).
Οι εικόνες ή τα βίντεο από μόνα τους συνήθως δεν αποτελούν επαρκή απόδειξη ενός ισχυρισμού. Πρέπει επίσης να ελέγξουμε τη συνοχή μιας εικόνας με πληροφορίες όπως η ημερομηνία δημοσίευσής της και λεπτομέρειες εντός αυτής, όπως είναι οι καιρικές συνθήκες.
Όταν ασχολούμαστε με πιθανώς παραποιημένες εικόνες, προσπαθούμε, στο πλαίσιο του δυνατού, να αποκτήσουμε τα πρωτότυπα αρχεία για να διαπιστώσουμε αν έχουν υποστεί αλλοίωση.
Διερεύνηση βίντεο
Για την ανάλυση βίντεο, χρησιμοποιούμε επίσης την επέκταση InVID/WeVerify, η οποία αναπτύχθηκε με τη συμμετοχή του AFP. Το εργαλείο αυτό μας επιτρέπει να κόψουμε ένα βίντεο σε διαφορετικά καρέ και στη συνέχεια να πραγματοποιήσουμε διάφορες αντίστροφες αναζητήσεις εικόνας από αυτά.
Επιπλέον, αν υποψιάζεστε ότι μια εικόνα έχει αναστραφεί, η επέκταση επιτρέπει την αναστροφή του καρέ.
Αναζήτηση και επαλήθευση σχολίων και δεδομένων
Μια απλή αντιγραφή και επικόλληση μιας παραγράφου κειμένου σε μια μηχανή αναζήτησης μπορεί συχνά να αποκαλύψει αν έχει ήδη κυκλοφορήσει στο διαδίκτυο.
Εάν ένα σχόλιο αποδίδεται σε ένα πρόσωπο, αναζητούμε μια αξιόπιστη πηγή (ηχογράφηση ή βιντεοσκόπηση, επίσημο αντίγραφο ομιλίας), καθώς και τους διαδικτυακούς λογαριασμούς του ατόμου που φέρεται να έκανε την υπό εξέταση δήλωση για περαιτέρω επαλήθευση. Θα επιδιώξουμε, επιπλέον, την απευθείας επικοινωνία με το άτομο για να επιβεβαιώσουμε τη δήλωσή του.
Όταν ασχολούμαστε με ποσοτικά δεδομένα, αναζητούμε την αρχική μελέτη και τη μεθοδολογία της και μιλάμε με εμπειρογνώμονες που είναι είτε οι συγγραφείς της αρχικής μελέτης είτε ειδικοί με ιστορικό έρευνας στον ίδιο τομέα για να εξακριβώσουμε αν τα δεδομένα στους υπό διερεύνηση ισχυρισμούς είναι παραποιημένα.
Ασχολούμαστε τακτικά με θέματα για τα οποία έχουμε ελάχιστες προηγούμενες γνώσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, συνεργαζόμαστε με δημοσιογράφους του AFP που διαθέτουν εμπειρία σε ένα συγκεκριμένο θέμα, σε μια περιοχή ή γλώσσα. Συνεργαζόμαστε στενά με την παγκόσμια ομάδα fact-checking του AFP για να επαληθεύσουμε πτυχές των ισχυρισμών που μπορεί να αφορούν άλλες περιοχές.
Διασταύρωση πληροφοριών
Εάν ένας ισχυρισμός που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο φαίνεται αμφίβολος -ιδιαίτερα εάν δεν αναφέρει κάποια πηγή- ένα από τα πρώτα μας αντανακλαστικά είναι να μελετήσουμε τα σχόλια. Κάποιοι μπορεί να παρέχουν πληροφορίες που διαψεύδουν τον ισχυρισμό ή να εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την ειλικρίνεια μιας ανάρτησης.
Εάν αναφέρεται ένα πρόσωπο ή ένας οργανισμός, επικοινωνούμε μαζί τους για να μάθουμε τη δική τους εκδοχή των γεγονότων. Όταν κρίνεται σκόπιμο και δυνατό, επικοινωνούμε με την πηγή του υπό διερεύνηση ισχυρισμού για να αναζητήσουμε περαιτέρω πληροφορίες.
Εάν μια αμφισβητούμενη δημοσίευση βασίζεται σε εικόνα ή βίντεο, αναζητούμε άλλες εικόνες από το ίδιο γεγονός για να τις συγκρίνουμε. Επιδιώκουμε επίσης να επικοινωνήσουμε με τον δημιουργό της εικόνας για να αντλήσουμε περισσότερες πληροφορίες.
Όχι μόνο το διαδίκτυο
Για ορισμένους ελέγχους γεγονότων, το διαδίκτυο και το τηλέφωνο δεν αρκούν. Μερικές φορές -όπως σε κάθε άλλη μορφή δημοσιογραφίας- χρειαζόμαστε παρουσία στο πεδίο. Όταν κάτι μπορεί να επαληθευτεί αυτοπροσώπως, στέλνουμε τους δημοσιογράφους μας να το ερευνήσουν με τα μάτια και τα αυτιά τους. Συνεργαζόμαστε επίσης στενά με δημοσιογράφους του AFP που καλύπτουν ειδήσεις σε όλο τον κόσμο.
Για παράδειγμα, όταν οι ρωσικές αρχές ισχυρίστηκαν τον Απρίλιο του 2022 ότι ένα βίντεο που έδειχνε έναν δρόμο με περισσότερα από δώδεκα πτώματα στην ουκρανική πόλη Μπούτσα ήταν σκηνοθετημένο, δημοσιογράφοι του AFP που είχαν καταγράψει οι ίδιοι τη σκηνή επιβεβαίωσαν στην ομάδα ελέγχου γεγονότων ότι τα πτώματα δεν κινούνταν -όπως ισχυρίζονταν οι ψευδείς ισχυρισμοί- και ότι είχαν σημάδια που έδειχναν πως ήταν νεκρά για αρκετές ημέρες.
Επιμέλεια και αξιολογήσεις
Οι δημοσιογράφοι μας επικοινωνούν με τους περιφερειακούς ανώτερους συντάκτες καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας παραγωγής ενός ελέγχου γεγονότων. Οι συντάκτες συζητούν τους ισχυρισμούς και τους προτεινόμενους ελέγχους γεγονότων με τους δημοσιογράφους, αξιολογούν και εξηγούν ποια αποδεικτικά στοιχεία θα χρειαστούν και επιμελούνται το άρθρο πριν τη δημοσίευση.
Οι έλεγχοι γεγονότων που δημοσιεύονται στα ιστολόγια του AFP φέρουν μια αξιολόγηση που υποδεικνύει στους αναγνώστες το συμπέρασμα κάθε έρευνας. Η αξιολόγηση είτε παρουσιάζεται στην κεντρική εικόνα του άρθρου, όπως φαίνεται παρακάτω, είτε εξηγείται στην εισαγωγή.
Οι όροι που χρησιμοποιούμε είναι:
- Ψευδές -- Δηλώνουμε ότι ένα στοιχείο είναι ψευδές όταν πολλαπλές και αξιόπιστες πηγές το διαψεύδουν.
- Αληθές -- Δηλώνουμε ότι ένα στοιχείο είναι αληθές όταν πολλαπλές και αξιόπιστες πηγές έχουν επιβεβαιώσει ότι οι πληροφορίες είναι αυθεντικές.
- Παραπλανητικό -- Δηλώνουμε ότι ένα στοιχείο είναι παραπλανητικό όταν περιλαμβάνει γνήσιες πληροφορίες (κείμενο, φωτογραφία ή βίντεο) που έχουν αφαιρεθεί από το πλαίσιό τους ή έχουν αναμιχθεί με ψευδές πλαίσιο.
- Τροποποιημένη φωτογραφία -- Όταν μια φωτογραφία έχει παραποιηθεί με σκοπό να εξαπατήσει.
- Τροποποιημένο βίντεο -- Όταν ένα βίντεο έχει παραποιηθεί με σκοπό να εξαπατήσει.
- Ελλιπές πλαίσιο -- Όταν ένας ισχυρισμός έχει κάποια στοιχεία αλήθειας, αλλά μπορεί να είναι παραπλανητικός χωρίς περαιτέρω πληροφορίες.
- Σάτιρα -- Όταν ένας ισχυρισμός είναι ψευδής και έχει τη δυνατότητα να ξεγελάσει, αλλά μπορεί αρχικά να μην είχε σκοπό να εξαπατήσει (π.χ. χιούμορ, παρωδία).
- Απάτη -- Όταν μια εικόνα ή ένα περιστατικό έχει κατασκευαστεί.
- Deepfake -- Όταν μια εγγραφή βίντεο ή ήχου έχει χειραγωγηθεί με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για να δημιουργηθεί η εντύπωση πως είναι αληθινά.
Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη διαδικασία επαλήθευσης των γεγονότων και τις συντακτικές οδηγίες μπορείτε να βρείτε στο FactChecking Stylebook του AFP.
Συνεργασίες με διαδικτυακές πλατφόρμες
Πρόγραμμα Meta
Στο πλαίσιο του προγράμματος του Meta Third Party Fact-checking, θεωρούμε τις αναρτήσεις που επισημαίνονται στο Facebook και το Instagram ως μέρος του υλικού που ερευνούμε. Οι έλεγχοι γεγονότων του AFP εμφανίζονται σε αναρτήσεις που έχουμε αξιολογήσει ως ψευδείς, εν μέρει ψευδείς ή με ελλιπές πλαίσιο.
Οι ομάδες fact-checking του AFP που εργάζονται στη Βραζιλία, το Μεξικό, τις ΗΠΑ (στα ισπανικά), την Ινδία, τη Γερμανία και τη Γαλλία έχουν παρουσία στην υπηρεσία μηνυμάτων WhatsApp, μέσω της οποίας το κοινό μπορεί να υποβάλει πιθανούς ισχυρισμούς προς διερεύνηση.
Εργαλείο εξέτασης ισχυρισμών
Το AFP χρησιμοποιεί το εργαλείο Claim Review στα άρθρα του για τον έλεγχο των γεγονότων. Αυτό επιτρέπει στις μηχανές αναζήτησης, όπως η Google και η Bing, να παρουσιάζουν ελέγχους γεγονότων ως απάντηση σε αναζητήσεις για συγκεκριμένους ισχυρισμούς.
Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις συνεργασίες μας και τη χρηματοδότησή μας μπορείτε να βρείτε εδώ.