Κατασκευασμένο βίντεο ισχυρίζεται ψευδώς ότι ο Ουκρανός ηγέτης αγόρασε το 51% ορυχείου πλατίνας της Νότιας Αφρικής

«Ο Zelensky αγόρασε στον εαυτό του ένα ορυχείο πλατίνας στη Νότιο Αφρική για 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια [...] Ο "Πρόεδρος της Ουκρανίας" απέκτησε το 51% των μετοχών της Northam Platinum και έγινε ιδιοκτήτης της», γράφει αυτή η ανάρτηση στα ελληνικά στο Facebook από τις 7 Απριλίου 2025, συγκεντρώνοντας περισσότερες από 460 προβολές. 

Η ανάρτηση περιλαμβάνει ένα κλιπ 96 δευτερολέπτων σχεδιασμένο να μοιάζει με δελτίο ειδήσεων της Νοτιοαφρικανικής Ραδιοτηλεοπτικής Εταιρείας (SABC). Στο «ειδησεογραφικό ρεπορτάζ» βλέπουμε τον Ζελένσκι και τη σύζυγό του να κατεβαίνουν από ένα αεροπλάνο και τον Ζελένσκι να συναντά τον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα.

Το υπόλοιπο βίντεο δείχνει γενικά πλάνα από εργαζόμενους σε ορυχεία, μέλη της Εθνικής Ένωσης Μεταλλωρύχων (NUM) της Νότιας Αφρικής και ένα απόσπασμα συνέντευξης 30 δευτερολέπτων με έναν άνδρα που φαίνεται να εργάζεται στο ορυχείο Ζόντερεϊντε της Northam Platinum στην επαρχία Λιμπόπο.

Ένας τίτλος εφημερίδας που μιλάει για «την εκπληκτική κίνηση του Ζελένσκι στη βιομηχανία εξόρυξης» εμφανίζεται επίσης εν συντομία στο ρεπορτάζ.

Image

Στιγμιότυπο οθόνης της ψευδούς ανάρτησης στο Facebook. Λήψη εικόνας: 15/4/2025 

Ο αφηγητής του βίντεο λέει με φωνή που ακούγεται σαν ρομπότ: «Ο Ζελένσκι πρόκειται να επισκεφθεί τη Νότια Αφρική και να συναντηθεί με τον πρόεδρο Σίριλ Ραμαφόζα στις 10 Απριλίου. Η άφιξή του περιβάλλεται ήδη από αντιδράσεις μετά την είδηση ότι αγόρασε πλειοψηφικό πακέτο μετοχών της Northam Platinum Ltd, μίας από τις κορυφαίες εταιρείες εξόρυξης πλατίνας της Νότιας Αφρικής».

Ο αφηγητής προσθέτει στη συνέχεια ότι το συνεργείο του SABC μίλησε με έναν ανήσυχο εργαζόμενο στο ορυχείο Northam και συμπληρώνει ότι η Εθνική Ένωση Μεταλλωρύχων της Νότιας Αφρικής ζήτησε επείγουσες συζητήσεις με την εταιρεία.

Μέρος του βίντεο περιλαμβάνει ένα διάγραμμα με τους επενδυτές που φέρονται να εκπροσωπούν τον Ζελένσκι. Σε αυτό περιλαμβάνονται πρώην επιχειρηματικοί εταίροι και συνεργάτες του Ουκρανού προέδρου, όπως οι Σέρχιι Σεφίρ (Maltex Multicapital Corp), Αντρίι Γιακόβλεφ (Maltex Multicapital Corp) και Τιμούρ Μίντιτς (Herley Traiding Ltd d- Belize) (αρχειοθετημένα εδώ και εδώ).

Ο ισχυρισμός με το βίντεο ή με υπερσύνδεσμο που οδηγεί στο βίντεο κοινοποιήθηκε και από άλλους χρήστες στο Facebook (εδώ και εδώ), στο Χ (εδώ), σε ελληνικούς ιστότοπους (εδώ) και στο VK (εδώ) από την ελληνόφωνη έκδοση της ιστοσελίδας Pravda. Σύμφωνα με το πρακτορείο Viginum, μια γαλλική υπηρεσία που ειδικεύεται στην παρακολούθηση της παραπληροφόρησης και της ψηφιακής παρέμβασης στα γαλλικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το Pravda είναι στην πραγματικότητα ένα ρωσικό δίκτυο παραπληροφόρησης που στοχεύει τις χώρες της ΕΕ και τις ΗΠΑ (αρχειοθετημένο εδώ). 

Παρόμοιοι ισχυρισμοί κοινοποιήθηκαν και σε άλλες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των αγγλικών, των γαλλικών, των ολλανδικών, των τσεχικών και των ρωσικών.

Μια έκδοση του βίντεο σε υψηλότερη ανάλυση κυκλοφόρησε σε ρωσικούς ιστότοπους. 

Το chatbot τεχνητής νοημοσύνης (AI) του Ίλον Μασκ, το Grok, διακίνησε επίσης τον ισχυρισμό, παρά το γεγονός ότι αρκετές viral αναρτήσεις στο X έλαβαν ένα σημείωμα κοινότητας που τον διαψεύδει.

Image

Στιγμιότυπο οθόνης της περίληψης του Grok και μιας σημείωσης κοινότητας στο Χ. Λήψη εικόνας: 14/4/2025 

Ο Ζελένσκι πρόκειται να μεταβεί στη Νότια Αφρική για μια επίσημη κρατική επίσκεψη στις 24 Απριλίου 2025, και το SABC News έχει ήδη αναφερθεί στο ταξίδι, μεταξύ άλλων εδώ και εδώ. Η αρχική ημερομηνία για την επίσκεψή του ήταν η 10η Απριλίου (αρχειοθετημένα εδώ, εδώ και εδώ).

Ωστόσο, ο νοτιοαφρικανικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας δεν δημοσίευσε βίντεο το οποίο να ισχυρίζεται ότι ο Ζελένσκι αγόρασε πλειοψηφικό πακέτο μετοχών σε τοπικό ορυχείο πλατίνας.

Κατασκευασμένη είδηση

Μια αναζήτηση στο Google με τις λέξεις «Zelensky + Northam Platinum» οδήγησε σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο NewsDay της Ζιμπάμπουε στις 27 Μαρτίου 2025. 

Με τίτλο «Northam platinum: Ο Ζελένσκι στην εξορυκτική βιομηχανία», το άρθρο έχει έκτοτε αντικατασταθεί με μια άλλη άσχετη ιστορία (αρχειοθετημένη εδώ), αλλά όχι πριν αρχειοθετηθεί. Ωστόσο, το νέο άρθρο εξακολουθεί να φέρει την παλιά διεύθυνση URL αναφέροντας τον αρχικό τίτλο σχετικά με την αγορά του ορυχείου από τον Ζελένσκι.

Το αρχικό άρθρο ήταν το ίδιο που εμφανίστηκε στο viral βίντεο.

Image

Στιγμιότυπο οθόνης από το άρθρο της NewsDay. Λήψη εικόνας: 14/4/25. 

Το NewsDay είναι γνωστό ως ένας αξιόπιστος ειδησεογραφικός ιστότοπος, με άρθρα που συνήθως περιλαμβάνουν το όνομα του δημοσιογράφου. Ωστόσο, το άρθρο «γνώμης και ανάλυσης» για τον Ζελένσκι αποδόθηκε μόνο στον ιστότοπο.

Το άρθρο ισχυριζόταν ότι η συμφωνία του Ζελένσκι για το ορυχείο άξιζε περίπου 27 δισεκατομμύρια ραντ (1,4 δισεκατομμύρια δολάρια), αλλά δεν αναφερόταν στα συνδικάτα ή στους εργάτες του ορυχείου για τα οποία γίνεται λόγος στο βίντεο.

Σε επικοινωνία με την υπηρεσία ελέγχου γεγονότων του AFP, το NewsDay δήλωσε ότι διερευνά το θέμα. 

«Ψεύτικο» τηλεοπτικό βίντεο 

Η SABC δεν έχει δημοσιεύσει καμία αναφορά σχετικά με την αγορά μεριδίου της Northam Platinum από τον Ζελένσκι, ούτε στον ιστότοπό της ούτε στα κανάλια κοινωνικής δικτύωσης. 

Στις 4 Απριλίου, η SABC News αντέδρασε στον ισχυρισμό του βίντεο στο X και δήλωσε ότι «παίρνει αποστάσεις από τη δημοσίευση και τη διανομή ψευδών ειδήσεων» (αρχειοθετημένος σύνδεσμος εδώ).

Αφού διεξήγαγε αντίστροφες αναζητήσεις εικόνας και λέξεων-κλειδιών, η υπηρεσία ελέγχου γεγονότων του AFP κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το βίντεο ήταν πιθανότατα κατασκευασμένο.

Το βίντεο αποτελείται από αρχειακό υλικό: από ένα απόσπασμα της προσγείωσης του Ζελένσκι στη Γαλλία το 2024 και πλάνα από τη συνάντησή του με τον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 2023 (αρχειοθετημένα εδώ και εδώ).

Κανένα από τα πλάνα της υποτιθέμενης εκπομπής δεν ταυτιζόταν με προηγούμενα ρεπορτάζ του SABC που αναζητήσαμε στο διαδίκτυο.

Στο μεταξύ, στη συνέντευξη με τον υποτιθέμενο ανθρακωρύχο, οι κινήσεις του στόματος δεν φαίνεται να ευθυγραμμίζονται με τη φωνή.

Η υπηρεσία ελέγχου γεγονότων του AFP ανέλυσε το απόσπασμα με τον ανιχνευτή deepfake του λογισμικού InVID-WeVerify. Το εργαλείο βρήκε «ισχυρές ενδείξεις» που υποδηλώνουν ότι περιέχει χειραγώγηση από τεχνητή νοημοσύνη. 

Image

Στιγμιότυπο οθόνης των αποτελεσμάτων του InVID-WeVerify. 

Σε ερώτηση εάν οι εργαζόμενοι στο ορυχείο Ζόντερεϊντε είχαν δώσει συνέντευξη ή είχαν εκφράσει την ανησυχία τους για τον ισχυρισμό, η Ντικελέντι Μανάκα, περιφερειακή γραμματέας της NUM, δήλωσε στις 9 Απριλίου 2025 ότι «ως ένας από τους εμπλεκόμενους φορείς της Northam Platinum, δεν γνωρίζουμε κάτι τέτοιο». 

Αμετάβλητη η συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο

Στις 7 Απριλίου 2025, η Σέριλι Λακμίδας, εκπρόσωπος της Northam Platinum, δήλωσε: «Όλα τα άρθρα των μέσων ενημέρωσης, τα βίντεο και οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που ισχυρίζονται ότι ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι αποκτά μερίδιο στη Northam Platinum είναι ψευδείς ειδήσεις». 

Πρόσθεσε: «Η Northam επιβεβαιώνει ότι η συμμετοχή μας στο μετοχικό κεφάλαιο παραμένει αμετάβλητη».

Βάσει του νόμου, η Υπηρεσία Χρηματιστηριακών Ειδήσεων (SENS) του Χρηματιστηρίου του Γιοχάνεσμπουργκ (JSE) εξασφαλίζει την έγκαιρη δημοσιοποίηση -συνήθως εντός 24 έως 48 ωρών- των βασικών ενημερώσεων της εταιρείας, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών στις κύριες μετοχικές συμμετοχές. 

Φέτος, μόνο τοπικές εταιρείες και διαχειριστές κεφαλαίων αγόρασαν αρκετές μετοχές στη Northam, ώστε να ενεργοποιηθούν οι απαιτήσεις του JSE για δημοσιοποίηση. Κανένας από αυτούς (εδώ, εδώ και εδώ) δεν έχει αποκτήσει μερίδιο 51% στην εταιρεία (αρχειοθετημένα εδώ: 1, 2, 3, 4) και κανένα από τα ονόματα δεν ταυτίζεται με αυτά που αναφέρονται στο βίντεο.

Ο ισχυρισμός καταρρίφθηκε επίσης από άλλους οργανισμούς ελέγχου γεγονότων εδώ και εδώ (αρχειοθετημένα εδώ και εδώ).

Ο Σαγιάν Σαρνταριζαντέχ, ειδικός σε θέματα παραπληροφόρησης στο BBC Verify, έγραψε στο X ότι «το κλιπ φέρει τα χαρακτηριστικά μιας επιχείρησης επιρροής με έδρα τη Ρωσία» (αρχειοθετημένο εδώ). 

Ο Σαρνταριζαντέχ πρόσθεσε: «Η επιχείρηση χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για τη δημιουργία viral ψευδών ειδήσεων για την Ουκρανία και τον Ζελένσκι». 

Ένα άρθρο του AFP που δημοσιεύθηκε στις 10 Μαρτίου 2025, αναφέρει ερευνητές που προειδοποιούν ότι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης «μολύνουν» τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης με παραπλανητικά αφηγήματα και προπαγάνδα (αρχειοθετημένο εδώ).

Διαβάστε περισσότερα άρθρα επαλήθευσης πληροφοριών του AFP σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη εδώ.