Υπάρχουν αυστηρά κριτήρια για τη σύλληψη δημοσιογράφων βάσει του νόμου της ΕΕ για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης

«Ο νέος "Νόμος για την Ελευθερία των ΜΜΕ" της Ούρσουλα επιτρέπει τη σύλληψη δημοσιογράφων αν αυτό είναι προς το "δημόσιο συμφέρον"», γράφει αυτή η ανάρτηση στο Facebook στα ελληνικά, η οποία κοινοποιήθηκε περισσότερες από 700 φορές από τη δημοσίευσή της στις 10 Αυγούστου 2025. Το όνομα «Ούρσουλα» αναφέρεται στην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

Ο ισχυρισμός κοινοποιήθηκε επίσης από άλλους χρήστες στο Facebook (εδώ και εδώ), οι περισσότεροι από τους οποίους ανέφεραν ως πηγή την Ελληνίδα δημοσιογράφο Μαρία Δεναξά, η οποία έκανε μια παρόμοια ανάρτηση στο X στις 9 Αυγούστου 2025.

Το AFP έχει επαληθεύσει στο παρελθόν παραπλανητικούς ή ψευδείς ισχυρισμούς που έχουν προωθηθεί από το συγκεκριμένο άτομο.

Image

Στιγμιότυπο οθόνης της παραπλανητικής ανάρτησης που έγινε viral στο Facebook. Το πορτοκαλί «Χ» προστέθηκε από το AFP. Λήψη εικόνας: 9/9/2025

Πολλά σχόλια κάτω από τις αναρτήσεις περιείχαν αντιευρωπαϊκή ρητορική ή στοχοποιούσαν τη φον ντερ Λάιεν. «Παγκόσμια δικτατορία», έγραψε ένας χρήστης. «Αυτή την βλαμμένη πρέπει να την στείλουμε στον διαολο», σχολίασε ένας άλλος.

Ο ίδιος παραπλανητικός ισχυρισμός έχει επίσης διαδοθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα γερμανικά, όπου οι χρήστες χαρακτήρισαν τον νέο νόμο δικτατορικό, και τα ουγγρικά, με ορισμένους χρήστες να σχολιάζουν ότι η Ουγγαρία πρέπει να αποχωρήσει αμέσως από την ΕΕ λόγω του νέου νόμου.

Ωστόσο, ο ισχυρισμός ότι ο νέος νόμος επιτρέπει στην ΕΕ να συλλαμβάνει δημοσιογράφους για το «δημόσιο συμφέρον» είναι παραπλανητικός και βασίζεται σε μια εσφαλμένη ερμηνεία του κανονισμού για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, όπως εξήγησαν διάφοροι ειδικοί στο AFP.

Τι προβλέπει ο νέος νόμος

Όπως τόνισαν οι ειδικοί (αρχειοθετημένο εδώ), η συστηματική κατάχρηση των νόμων για τα μέσα ενημέρωσης και της κρατικής χρηματοδότησης σε χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία ήταν ένας από τους βασικούς λόγους που οδήγησαν στον νέο νόμο. Ο νόμος εγκρίθηκε επίσημα τον Μάρτιο του 2024 (αρχειοθετημένο εδώ). Η Ουγγαρία προσπάθησε να αμφισβητήσει το νομοσχέδιο, αλλά τελικά αυτό τέθηκε σε ισχύ στις 8 Αυγούστου 2025 (αρχειοθετημένο εδώ). Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν επέκρινε προσωπικά τον νόμο το 2023, ισχυριζόμενος ότι θα επανέφερε τα συστήματα λογοκρισίας της ναζιστικής Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης.

Το πλήρες κείμενο του νόμου μπορεί να διαβαστεί στα ελληνικά εδώ (αρχειοθετημένο εδώ).

Εν συντομία, το κείμενο του νόμου ορίζει ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να παρεμβαίνουν στις συντακτικές αποφάσεις. Η προστασία των πηγών κατοχυρώνεται επίσης από τον νόμο σε ολόκληρη την ΕΕ. Επιπλέον, έχουν θεσπιστεί εμπόδια για τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού όπως το Pegasus, καθώς και για προφυλακίσεις. Για αυτό απαιτείται δικαστική εντολή.

Για τον δικηγόρο των μέσων ενημέρωσης Νικολάους Φόργκο από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ο τίτλος του Ευρωπαϊκού Κανονισμού για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (EMFA) αποκαλύπτει ήδη ότι πρόκειται «για τα δικαιώματα» των δημοσιογράφων. «Η ενίσχυση της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης» είναι «ο κανόνας και ο στόχος ολόκληρης της νομικής πράξης», έγραψε ο Φόργκο στο AFP στις 27 Αυγούστου 2025.

Τον Δεκέμβριο του 2023, ο διεθνής οργανισμός Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF) δήλωσε ότι με τον EMFA η ΕΕ έκανε «ένα σημαντικό βήμα για το δικαίωμα στην ενημέρωση».

Σε ποιες περιπτώσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν συλλήψεις;

Σε αντίθεση με όσα ισχυρίστηκαν οι χρήστες στις παραπλανητικές αναρτήσεις, αρκετοί νομικοί εμπειρογνώμονες δήλωσαν στο AFP ότι ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, μαζί με άλλους νόμους, υποστηρίζει την ελευθερία του Τύπου. Ο ισχυρισμός ότι οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν φυλάκιση βάσει του «Νόμου της ΕΕ για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης» είναι επίσης «παραπλανητικός».

Το Άρθρο 4(3β) (αρχειοθετημένο εδώ) του κανονισμού αφορά τους όρους κράτησης του συντακτικού προσωπικού. Αναφέρει ρητά ότι «τα κράτη μέλη διασφαλίζουν την αποτελεσματική προστασία των δημοσιογραφικών πηγών και των εμπιστευτικών επικοινωνιών». Συνεπώς, τα κράτη δεν μπορούν να υποχρεώνουν τους δημοσιογράφους να αποκαλύπτουν πληροφορίες σχετικά με τις πηγές τους. Το συντακτικό προσωπικό δεν μπορεί επίσης να προφυλακίζεται, να του επιβάλλονται κυρώσεις ή να παρακολουθούνται οι τηλεφωνικές του επικοινωνίες.

Η ακόλουθη παράγραφος 4 ρυθμίζει τις εξαιρέσεις από αυτό υπό ορισμένες προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα ότι «τα κράτη μέλη μπορούν να λαμβάνουν μέτρο που αναφέρεται στα εν λόγω στοιχεία» εάν «δικαιολογείται κατά περίπτωση από επιτακτικό λόγο δημόσιου συμφέροντος και είναι αναλογικό» ή «υπόκειται σε προηγούμενη έγκριση από δικαστική αρχή ή ανεξάρτητη και αμερόληπτη αρχή λήψης αποφάσεων».

«Εάν αυτή η εξαίρεση (σύμφωνα με το Άρθρο 4, σημείωση του συντάκτη) δεν υπήρχε», λέει ο Φόργκο, «θα μπορούσε να καταστεί νομικά αδύνατη η έρευνα σε συντακτικά γραφεία, για παράδειγμα, ακόμη και αν ήταν γνωστό ότι εκεί προετοιμάζονταν ή είχαν ήδη διαπραχθεί τρομοκρατικά εγκλήματα». Ο ειδικός το παρουσιάζει αυτό με ένα φανταστικό σενάριο: «Εάν η Αλ Κάιντα οχυρωνόταν σε ένα συντακτικό γραφείο, τότε ενδεχομένως θα ήταν "άτρωτη" – και αυτό, φυσικά, δεν μπορεί να ισχύει».

Ο Επιστημονικός Διευθυντής του Ινστιτούτου για το Ευρωπαϊκό Δίκαιο των Μέσων Ενημέρωσης, Μαρκ Ντέιβιντ Κόουλ, επιβεβαίωσε επίσης στο AFP σε τηλεφωνική συνομιλία στις 28 Αυγούστου 2025 ότι οι εξαιρέσεις στο Άρθρο 4 είναι «τόσο στενά καθορισμένες» που οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν απλά να «βρεθούν στη φυλακή».

«Ο νέος νόμος της ΕΕ για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης δεν επιτρέπει την αυθαίρετη σύλληψη δημοσιογράφων», διευκρίνισε επίσης ο δικηγόρος Κρίστιαν Σολμέκε στο AFP μέσω εκπροσώπου σε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 27 Αυγούστου 2025. «Στην πραγματικότητα, ο κανονισμός ενισχύει την προστασία των μέσων ενημέρωσης και των πηγών». Παρεμβάσεις όπως οι συλλήψεις ή η παρακολούθηση «απαγορεύονται πλέον ρητά» και «είναι δυνατές μόνο σε πολύ περιορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις». Ο Σολμέκε συνόψισε ότι η σύλληψη δημοσιογράφων είναι «δυνατή μόνο» εάν «πληρείται μια ολόκληρη σειρά όρων και διασφαλίζονται συνταγματικοί έλεγχοι». Αυτοί περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, ότι πρέπει να «προβλέπεται από τον νόμο, να είναι αναλογική, να δικαιολογείται από υπέρτερο δημόσιο συμφέρον και να εγκρίνεται από ανεξάρτητη δικαστική αρχή».

Λόγω της απαίτησης για έγκριση από ανεξάρτητη δικαστική αρχή, ο υποκείμενος κανονισμός λαμβάνει υπόψη διαφορετικές εθνικές νομοθεσίες στην ΕΕ, όπως σημείωσε το γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων DPA σε άρθρο επαλήθευσης γεγονότων στις 15 Αυγούστου 2025. Οι ισχυρισμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αγνοούν αυτή την πτυχή.

Σύμφωνα με τον κανονισμό, μέτρα όπως η προφυλάκιση δεν πρέπει να παραβιάζουν τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το άρθρο 11 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ ορίζει: «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων». Επιπλέον, αναφέρει: «Η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η πολυφωνία τους είναι σεβαστές».

«Μια γενική αναφορά σε ένα υποτιθέμενο δημόσιο συμφέρον δεν είναι αρκετή», κατέληξε ο νομικός εμπειρογνώμονας Φόργκο – σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς στο διαδίκτυο.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, υπερισχύει η προστατευτική λειτουργία του νόμου

Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι χρήστες στα μέσα κοινωνικής συνθήκες μεγαλοποίησαν τις συνθήκες γύρω από την εισαγωγή του νέου νόμου .

Ο δικηγόρος των μέσων ενημέρωσης Φόργκο εξήγησε ότι ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης δεν αποφασίστηκε από τη φον ντερ Λάιεν ή την Επιτροπή: «Ένας κανονισμός όπως αυτός είναι νόμος· απαιτεί την έγκριση του Συμβουλίου (δηλαδή των εκπροσώπων των κυβερνήσεων της ΕΕ) και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου», διευκρίνισε ο Φόργκο.

Το AFP ρώτησε τον ειδικό σε θέματα ευρωπαϊκού δικαίου Κόουλ αν θα μπορούσε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο τα κράτη μέλη να κάνουν κατάχρηση του EMFA με σκοπό τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Η απάντησή του ήταν ότι αυτό δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί «εντελώς» σε όλα τα κράτη μέλη, επειδή η Ευρώπη παρουσιάζει επίσης «ορισμένες εξελίξεις που δεν θα θεωρούνταν απαραίτητα πιθανές πριν από χρόνια».

Ωστόσο, ο Κόουλ τόνισε ότι ο EMFA «σαφώς» δεν τροφοδοτεί ούτε διευκολύνει αυτές τις εξελίξεις.

«Η νομική κατάσταση για τους δημοσιογράφους δεν έχει γίνει πιο αβέβαιη, αλλά σημαντικά πιο ασφαλής από ό,τι ήταν πριν», συμφώνησε ο Σολμέκε.