Βίντεο με ένοπλους άνδρες να παρενοχλούν μία οδηγό τραβήχτηκε σε έδαφος στην Ουκρανία που ελέγχεται από τη Ρωσία

Το βίντεο, το οποίο κοινοποιήθηκε με κείμενο που είναι προσβλητικό για την Ουκρανία, είναι προφανώς τραβηγμένο από μια κάμερα αυτοκινήτου (dashboard). Βλέπουμε ένα στρατιωτικό όχημα SUV που φέρει ουκρανική σημαία και ένα παλιό γερμανικό στρατιωτικό σύμβολο να σταματά μία οδηγό σε έναν άδειο επαρχιακό δρόμο. Ένας ένοπλος άνδρας με στρατιωτική στολή πηγαίνει στο όχημα με την κάμερα και βρίζει τον οδηγό επειδή προσπέρασε μια στρατιωτική φάλαγγα. Ακούγεται η φωνή μιας γυναίκας που απαντά στα ρωσικά- ο στρατιώτης την βρίζει και την διατάζει να χρησιμοποιεί την ουκρανική γλώσσα, που είναι η επίσημη γλώσσα στην περιοχή σύμφωνα με αυτόν, αντί για τα ρωσικά. Ο στρατιώτης επιστρέφει στο όχημά του και πυροβολεί επανειλημμένα με το όπλο του. Η γυναίκα ακούγεται ανήσυχη και φοβισμένη και ένα μωρό κλαίει.

Το βίντεο κοινοποιήθηκε μαζικά σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε πολλές γλώσσες με σχόλια που έλεγαν ότι δείχνει την κακή συμπεριφορά των Ουκρανών στρατιωτών. Ο φερόμενος ως στρατιώτης στο βίντεο απευθύνεται στη γυναίκα με μουσουλμανικό όνομα και ορισμένες αναρτήσεις αναφέρονται σε αυτό, λέγοντας ότι δείχνει πόσο άσχημα αντιμετωπίζουν οι Ουκρανοί τις ρωσικές μουσουλμανικές μειονότητες.

Διαδικτυακά άρθρα στα ελληνικά δημοσίευσαν το βίντεο, όπως η σκανδαλοθηρική εφημερίδα Μακελειό ή ο διαδικτυακός ιστότοπος Newsbreak στις 27 και 28 Μαρτίου 2023, αναφέροντας ότι το βίντεο ήταν «ενδεικτικό της απόλυτης τρομοκρατίας που επικρατεί στην Ουκρανία». Αυτά τα άρθρα κοινοποιήθηκαν στο Facebook τον Μάρτιο, εδώ και εδώ.

Image

Στιγμιότυπο της παραπλανητικής ανάρτησης στο Facebook (αριστερά) και του παραπλανητικού άρθρου που δημοσιεύθηκε στο Μακελειό (δεξιά). Λήψη εικόνων: 10/04/2023

Τα άρθρα κάνουν αναφορά στο tweet του Ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο κοινοποιεί το ίδιο βίντεο, χρησιμοποιώντας τη ρητορική της αντι-ουκρανικής προπαγάνδας: «Μια φορά Ναζί για πάντα Ναζί. Αυτό είναι το είδος του τρόμου που ζουν οι Ουκρανοί: παρακολουθούν τον ουκρανικό στρατό να βρίζει και να πυροβολεί μια μητέρα με ένα παιδί στο πίσω κάθισμα, αποκαλώντας την 'γουρούνι' & 'αποβράσματα' απλά και μόνο επειδή... μιλάει ρωσικά». Η ανάρτηση διαγράφηκε αργότερα χωρίς καμία εξήγηση.

Image

Στιγμιότυπο από tweet του ρωσικού ΥΠΕΞ. Λήψη εικόνας: 27/03/2023

Όταν το βίντεο αναρτήθηκε, επίσημες ομάδες ψηφιακών ερευνών, όπως η Bellingcat και η Geoconfirmed, χρησιμοποίησαν διάφορα σημάδια στο βίντεοκλιπ για να εντοπίσουν γεωγραφικά τον τόπο όπου γυρίστηκε. Προσδιόρισαν την τοποθεσία λίγο έξω από την ελεγχόμενη από τη Ρωσία πόλη Ντονέτσκ, περίπου 20 χιλιόμετρα μακριά από τη μεθοριακή γραμμή με την Ουκρανία. Η περιοχή βρίσκεται υπό τον έλεγχο φιλορώσων αυτονομιστών από τον Απρίλιο του 2014 και προσαρτήθηκε μονομερώς από τη Ρωσία τον Σεπτέμβριο του 2022.

Στο AFP, μελετήσαμε επίσης το βίντεο για γεωδείκτες για να το συγκρίνουμε με τον χάρτη Google Earth και καταλήξαμε στο ίδιο συμπέρασμα. Ένας Ουκρανός μπλόγκερ κοινοποίησε αργότερα ένα βίντεο που εντοπίζει μια διαδρομή από το Ντονέτσκ προς την τοποθεσία της ανάρτησης, αποδεικνύοντας ότι ήταν η ίδια με το παραπλανητικό βίντεο και ότι βρισκόταν στη ρωσική πλευρά του μετώπου.

Παρόλο που δεν μπορέσαμε να επαληθεύσουμε όλες τις συνθήκες του βίντεο, συμπεριλαμβανομένου του ποιος το τράβηξε και της ταυτότητας των ατόμων που συμμετείχαν, όλα τα στοιχεία που προέρχονται από εμπειρογνώμονες γεωεντοπισμού και επιβεβαιώθηκαν από το AFP δείχνουν ότι το κλιπ αυτό καταγράφηκε λίγο έξω από την πόλη Μακιίφκα στο δρόμο από το Ντονέτσκ.

Στις έρευνές τους, άλλοι φορείς επαλήθευσης γεγονότων (Demagog.cz, Mythdetector.ge ή Stopfake.org) ανέφεραν ότι υπήρχαν και άλλα σημάδια που έδειχναν ότι αυτό το βίντεο ήταν απάτη, όπως ότι αυτές οι κάμερες αυτοκινήτων (dashboard) απαγορεύονται στην Ουκρανία και ότι το ηχητικό του βίντεο παρουσίαζε ασυνέπειες. Σύμφωνα με αυτό το άρθρο του ουκρανικού πρακτορείου ειδήσεων Ukrinform, οι κάμερες αυτοκινήτων απαγορεύτηκαν από τον Μάρτιο του 2022, προκειμένου να αποτραπεί η αποκάλυψη πληροφοριών σχετικά με τις κινήσεις των ενόπλων δυνάμεων.

Πού αλλού αναρτήθηκε το παραπλανητικό βίντεο

Το βίντεο αναρτήθηκε για πρώτη φορά στο ρωσικό κανάλι Telegram «Two majors» με λεζάντα στην οποία αναφέρεται το μουσουλμανικό όνομα και η θρησκεία της γυναίκας.

Η ρωσική πρεσβεία στο Ηνωμένο Βασίλειο κοινοποίησε το βίντεο στο Twitter, όπου η ανάρτησή της χαρακτηρίστηκε ως μεταφέρουσα ψευδείς πληροφορίες.

Το βίντεο μεταδόθηκε επίσης σε ρωσικούς ειδησεογραφικούς ιστότοπους (εδώ, εδώ, εδώ).

Κοινοποίηθηκε επίσης ευρέως στα τσεχικά, βουλγαρικά, ρουμανικά, πολωνικά, σερβικά, σλοβακικά και γερμανικά.

Η open-source κοινότητα ερευνά

Καθώς το βίντεο έγινε viral στις 27 Μαρτίου, κορυφαίοι εμπειρογνώμονες της κοινότητας ελεύθερης πρόσβασης πληροφοριών, open-source (OSINT), διερεύνησαν το θέμα. Βρήκαν αποδείξεις ότι το βίντεο γυρίστηκε μεταξύ των πόλεων Ντονέτσκ και Μακιίφκα σε μια περιοχή που ενσωμάτωσε μονομερώς η Ρωσία τον Σεπτέμβριο του 2022 διεξάγοντας αναξιόπιστα δημοψηφίσματα.

Ο αναλυτής OSINT του Bellingcat, Έλιοτ Χίγκινς, βρήκε την ακριβή τοποθεσία και εξέφρασε αμφιβολίες σχετικά με την προέλευση του βίντεο. Η δική του επαλήθευση αναφέρθηκε στο έργο του GeoConfirmed, μιας κοινότητας εθελοντών που επικεντρώνεται στον γεωεντοπισμό βίντεο που συνδέονται με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Δημοσίευσε ένα thread στις 27 Μαρτίου που περιγράφει λεπτομερώς τον γεωεντοπισμό του βίντεο στο 47.977044, 37.953754, μεταξύ Ντονέτσκ και Μακίβκα.

Ο Tatarigami_UA, ένας χρήστης του Twitter που λέει ότι είναι Ουκρανός στρατιωτικός σε εφεδρεία, δημοσίευσε επίσης ένα thread που κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα. Ομοίως γεωεντοπίστηκε από τον PStyle0ne1, επίσης φιλοουκρανικό λογαριασμό.

Στοιχεία που διασταυρώθηκαν από το AFP

Παρόλο που το viral βίντεο είναι θολό και έχει χαμηλή ανάλυση, το AFP μπόρεσε να διασταυρώσει τα σημεία με τις δορυφορικές και εναέριες εικόνες που είναι διαθέσιμες στον χάρτη Google Earth. Το εντοπίζουμε επίσης στην τοποθεσία ακριβώς μεταξύ Ντονέτσκ και Μακιίφκα και περίπου 20 χιλιόμετρα μακριά από τη γραμμή του μετώπου, στο έδαφος που ελέγχεται από τη Ρωσία.

Όπως φαίνεται παρακάτω, στα πρώτα δευτερόλεπτα του βίντεο μπορούμε να δούμε δύο ηλεκτρικούς πυλώνες στη δεξιά πλευρά του δρόμου, ο ένας στέκεται κάθετα στον άλλο:

Image

Στιγμιότυπα από το viral βίντεο που δείχνει τους ηλεκτρικούς πυλώνες κατά μήκος του δρόμου. Οι κόκκινοι κύκλοι προστέθηκαν από το AFP. Λήψη εικόνων: 30/03/2023

Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα στο βίντεο, μπορούμε να διακρίνουμε έναν λευκό πυλώνα στην αριστερή πλευρά του δρόμου:

Image

Στιγμιότυπο από το viral βίντεο που δείχνει έναν λευκό πυλώνα στην αριστερή πλευρά του δρόμου. Ο πράσινος κύκλος προστέθηκε από το AFP. Λήψη εικόνας: 30/03/2023

Επιβεβαιώσαμε την παρουσία αυτών των στοιχείων σε μια αεροφωτογραφία από το Google Earth που έγινε στις 16 Οκτωβρίου 2021:

Image

Στιγμιότυπο από το Google Earth, οι ηλεκτρικοί πυλώνες σημειώνονται με κόκκινο χρώμα, ο λευκός πυλώνας με πράσινο χρώμα. Οι κόκκινοι και ο πράσινος κύκλος προστέθηκαν από το AFP. Λήψη εικόνας: 30/03/2023

Σύμφωνα με το αποτύπωμα της χρονονολογίας που είναι ορατό στο βίντεο, φαίνεται ότι καταγράφηκε γύρω στις 12:18μμ τοπική ώρα (GMT+2) στις 24 Μαρτίου 2023. Χρησιμοποιώντας τα μετεωρολογικά αρχεία, μπορούμε να δούμε ότι ο καιρός ταιριάζει με τον αίθριο καιρό που αναφερόταν για τη Μακιίφκα στις 24 Μαρτίου.

Συγκρίνοντας το υλικό του βίντεο με το διαδικτυακό εργαλείο SunCalc, μπορούμε να δούμε ότι ο ήλιος λάμπει από τα νοτιοδυτικά και οι σκιές που ρίχνει προς τα βορειοανατολικά το SUV ή ένας από τους άνδρες στο βίντεο αντιστοιχούν περίπου στην κατεύθυνση που υποδεικνύει το εργαλείο αυτό για τη συγκεκριμένη ώρα:

Image

Στιγμιότυπο από το βίντεο (αριστερά), στιγμιότυπο από το διαδικτυακό εργαλείο Suncalc (δεξιά). Η κατεύθυνση των σκιών επισημαίνεται με μπλε βέλος. Λήψη εικόνων: 31/03/2023

Το δεύτερο βίντεο επιβεβαιώνει την τοποθεσία

Ψάχνοντας για περισσότερες αποδείξεις, πέσαμε πάνω σε ένα βίντεο που δημοσίευσε ο Ανατόλι Σάρι, ένας Ουκρανός μπλόγκερ δημοφιλής για τις φιλορωσικές του απόψεις. Στα βίντεό του στο YouTube, επικρίνει συχνά τον Πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι και την ουκρανική κυβέρνηση. Στο παρελθόν, ο Σάρι είχε κατηγορηθεί για προδοσία. Το 2011 διερευνήθηκε μετά από ένα περιστατικό σε ένα εστιατόριο fast food και το 2012 εγκατέλειψε την Ουκρανία για την ΕΕ. Το 2019, καταχώρησε ένα πολιτικό κόμμα με την ονομασία «το κόμμα του Shariy», το οποίο απαγορεύτηκε μαζί με πολλές φιλορωσικές παρατάξεις από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Ουκρανίας τον Μάρτιο του 2022, μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Στις 28 Μαρτίου 2023, ο Σάρι δημοσίευσε ένα βίντεο στα κανάλια του στο Telegram και στο YouTube με πλάνα που καταγράφηκαν από έναν οδηγό που ξεκίνησε το ταξίδι του σε έναν δρόμο του Ντονέτσκ και έφτασε στην ακριβή τοποθεσία του βίντεο με τους δύο ένοπλους άνδρες.

Ωστόσο, και οι δύο κοινοποιήσεις του βίντεο είχαν μονταριστεί ή κοπεί σε διαφορετικά σημεία και, ως εκ τούτου, το AFP απευθύνθηκε απευθείας στον Σάρι για την αμοντάριστη έκδοση.

Εκείνος μας την έστειλε στις 30 Μαρτίου. Η αμοντάριστη εκδοχή επιβεβαίωσε την τοποθεσία της κινηματογράφησης.

Το δεύτερο βίντεο ξεκινά με το αυτοκίνητο να κινείται στην οδό Kommunistychna (προοπτική Streetview διαθέσιμη στο Yandex Maps) στο Ντονέτσκ, ακριβώς δίπλα στο σούπερ μάρκετ στην αριστερή πλευρά του δρόμου και τους στύλους της σημαίας στα δεξιά:

Image

Πανοραμική εικόνα δρόμου από το Ντονέτσκ που δημιουργήθηκε το 2010 και είναι διαθέσιμη στο Yandex Maps (αριστερά), στιγμιότυπο από το βίντεο του Σάρι (δεξιά). Οι κόκκινοι και πράσινοι κύκλοι προστέθηκαν από το AFP.

Κατά τη διάρκεια αρκετών λεπτών μπορούμε να ακολουθήσουμε τη διαδρομή του αυτοκινήτου κατά μήκος των δρόμων του Ντονέτσκ μέχρι την ακριβή τοποθεσία όπου γυρίστηκε το viral βίντεο κατά μήκος της παρακάτω διαδρομής:

Image

Κόκκινη διαδρομή κυκλοφορίας που σημειώνεται με βέλη από την αφετηρία του βίντεο του Shariy και καταλήγει στο σημείο καταγραφής του viral βίντεο.

Προς το τέλος του βίντεο του Σάρι, μπορούμε να δούμε κλαδιά δέντρων τα οποία είναι πανομοιότυπα με εκείνα του αρχικού viral βίντεο με τους δύο ένοπλους άνδρες:

Image

Σύγκριση των κλαδιών των δέντρων πάνω από το δρόμο. Στιγμιότυπο από το viral βίντεο που διαδόθηκε από ρωσικούς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (αριστερά), στιγμιότυπο από το βίντεο του Ανατόλι Σάρι (δεξιά). Λήψη εικόνων: 31/03/2023

Ο Σάρι επιβεβαίωσε επίσης στο AFP ότι το βίντεο καταγράφηκε από μέλος της ομάδας του στις 28 Μαρτίου. Στο βίντεο που μας έστειλε, ακούμε τον παρουσιαστή του τοπικού ρωσικού ραδιοφώνου Mayak να λέει: «Χθες ήταν η εθνική γιορτή της Εθνικής Φρουράς της Ρωσικής Ομοσπονδίας». Η ημέρα αυτή γιορτάζεται στις 27 Μαρτίου 2023.

Η περιοχή αυτή είναι εκτός του ελέγχου της Ουκρανίας

Από την έναρξη της χερσαίας εισβολής της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το έδαφος αυτό παραμένει υπό ρωσικό έλεγχο.

Image

Χάρτης που δείχνει την κατάσταση στην Ουκρανία, στις 24 Μαρτίου στις 08Η00 GMT ( AFP / Simon MALFATTO, Kenan AUGEARD, Paz PIZARRO)

Η μικρότερη απόσταση μεταξύ της πρώτης γραμμής στα τέλη Μαρτίου 2023 και της τοποθεσίας όπου καταγράφηκε το βίντεο είναι μόλις 20 χιλιόμετρα.

Image

Στιγμιότυπο από το liveuamap.com. Λήψη εικόνας: 30/03/2023

Ορισμένοι χρήστες σχολίασαν ότι το βίντεο αποτελεί παράδειγμα της συνεχιζόμενης εκστρατείας παραπληροφόρησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Σε ανάρτησή της στο Facebook, η σλοβακική αστυνομία ανέφερε ότι το βίντεο είναι «άλλο ένα ψεύτικο από το εργαστήριο ρωσικής προπαγάνδας».

Επιπλέον, βάσει του γεωεντοπισμού της ακριβούς τοποθεσίας της καταγραφής, διαπιστώσαμε ότι το έδαφος στο οποίο γυρίστηκε το βίντεο, δεν βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας εδώ και τουλάχιστον εννέα χρόνια. Θα ήταν εξαιρετικά απίθανο τα ουκρανικά στρατεύματα να δραστηριοποιούνται στην περιοχή αυτή.