Αποτελέσματα μελέτης για Σουηδούς πρόσφυγες κοινοποιούνται παραπλανητικά στο διαδίκτυο

Αφού ο δισεκατομμυριούχος της τεχνολογίας Ίλον Μασκ βοήθησε να προωθηθεί ο Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο και απέκτησε κυβερνητική θέση, ο ιδιοκτήτης του X προκαλεί τώρα ανησυχία με την τοποθέτησή του ως προς την ευρωπαϊκή πολιτική. Στα τέλη Ιανουαρίου του 2025, κοινοποίησε μια ανάρτηση στο X, στην οποία ισχυριζόταν ότι το 79% των Σουηδών προσφύγων πηγαίνουν διακοπές στις χώρες από τις οποίες «ισχυρίζονται ότι έφυγαν». Ωστόσο, ο αριθμός αυτός είναι εκτός πλαισίου: ενώ μια σουηδική μελέτη που έγινε το 2022 έδειξε ότι το 79% των ερωτηθέντων που είχαν έρθει στη Σουηδία ως πρόσφυγες είχαν πάει διακοπές στη χώρα τους, η μελέτη δεν διεξήγαγε έρευνα σε σημερινούς αιτούντες άσυλο. Αντίθετα, η πλειονότητα των «προσφύγων» της μελέτης είχε ζήσει στη Σουηδία για αρκετές δεκαετίες, και πολλές από τις χώρες προέλευσής τους είναι πλέον πιο εύκολα προσβάσιμες για ταξίδια, δήλωσε στο AFP η εταιρεία που βρίσκεται πίσω από τη μελέτη. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα επηρεαστεί το δικαίωμα διαμονής τους, σύμφωνα με τη Σουηδική Υπηρεσία Μετανάστευσης, για παράδειγμα επειδή πολλοί από αυτούς είναι πλέον Σουηδοί πολίτες. Αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις η επιστροφή στη χώρα καταγωγής μπορεί να οδηγήσει στην ανάκληση του καθεστώτος του πρόσφυγα, γεγονός που ενδέχεται να επηρεάσει την ανανέωση της άδειας διαμονής. 

«Σχεδόν το 80% των "προσφύγων" πηγαίνουν διακοπές στη χώρα από την οποία ισχυρίζονται ότι έφυγαν...», έγραψε ο Μασκ σε μια ανάρτηση στο X στις 31 Ιανουαρίου 2025. Η ανάρτηση αναδημοσιεύει μια άλλη ανάρτηση, που εμφανίζει τον τίτλο «Σουηδία: 79% των "προσφύγων" έχουν κάνει διακοπές στη χώρα από την οποία "έφυγαν"».

Η ανάρτηση του Μασκ έγινε viral, κερδίζοντας 80 χιλιάδες κοινοποιήσεις στο X, ενώ διαδόθηκε και στα ελληνικά στο Facebook.

Στα ελληνικά ο ισχυρισμός κυκλοφορεί τουλάχιστον από τον Οκτώβριο του 2024 (παράδειγμα εδώ) (χωρίς την αναφορά στον Μασκ) ενώ πρόσφατα κοινοποιήθηκε και από άλλους χρήστες στο Facebook (εδώ) και σε ελληνικούς ιστότοπους (εδώ). 

Image

Στιγμιότυπα οθόνης με τον παραπλανητικό ισχυρισμό στο Facebook. Λήψη εικόνων: 13/2/2025

Η ανάρτηση έγινε λίγες ημέρες αφότου ο Μασκ εμφανίστηκε μέσω βιντεοκλήσης σε προεκλογική συγκέντρωση του γερμανικού ακροδεξιού κόμματος «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD). Ο δισεκατομμυριούχος έχει προκαλέσει ανησυχία σε ορισμένους ηγέτες που τον κατηγόρησαν ότι παρεμβαίνει στην ευρωπαϊκή πολιτική με σχόλια στο Χ για πολιτικούς σε χώρες όπως η Γερμανία και η Βρετανία. 

Ο τίτλος στις αναρτήσεις προέρχεται από ένα άρθρο του 2022 στο συντηρητικό αμερικανικό μέσο «Breitbart». Το κείμενο από κάτω, που αναφέρεται σε βομβιστικές επιθέσεις στη χώρα, δεν σχετίζεται με το θέμα, αλλά δείχνει ένα στιγμιότυπο οθόνης από την ερευνητική πύλη του Πανεπιστημίου Λουντ στη Σουηδία. Σύμφωνα με αυτό, ένας από τους ερευνητές του πανεπιστημίου είχε αναφερθεί σε ένα σερβικό άρθρο με τον τίτλο για τις βομβιστικές επιθέσεις.

Το άρθρο του Breitbart αναφέρεται σε μια μελέτη που έγινε από τη σουηδική εταιρεία δημοσκοπήσεων Novus για έναν από τους πελάτες της, το σουηδικό φιλελεύθερο συντηρητικό περιοδικό Bulletin, το 2022.

Η μελέτη έχει παραποιηθεί έκτοτε, και εμφανίστηκε ακόμη και σε γραπτή ερώτηση ενός πολιτικού των Σουηδών Δημοκρατών προς τη σουηδική κυβέρνηση την εποχή της δημοσίευσής της.

Αυτό οδήγησε τη Novus να αποσαφηνίσει το αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων σε μια δήλωση από τον Δεκέμβριο του 2024 και στο στατιστικό podcast του BBC «More or Less» τον Ιανουάριο του 2025 (αρχειοθετημένο εδώ και εδώ), δεδομένου ότι η μελέτη έλαβε «νέα προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης». Για παράδειγμα, η ταμπλόιντ εφημερίδα Expressen ανέφερε τη μελέτη σε άρθρο της στις 5 Δεκεμβρίου 2024 σχετικά με τη σουηδική κυβέρνηση που ανέθεσε στον Οργανισμό Μετανάστευσης να εξετάσει τα ταξίδια των προσφύγων. Όπως δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας στο AFP, ενώ το ποσοστό του 79% είναι σωστό, η μελέτη δεν εξέτασε τους σημερινούς αιτούντες άσυλο και η πλειοψηφία των ερωτηθέντων που είχαν έρθει στη Σουηδία ως πρόσφυγες έφτασαν πριν από αρκετές δεκαετίες.

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων που έφτασαν ως πρόσφυγες εγκατέλειψαν τις χώρες τους πριν από δεκαετίες

Όπως εξηγείται στην ανακοίνωση της Novus, η μελέτη διεξήχθη σε άτομα που είχαν γεννηθεί στο εξωτερικό και περιλάμβανε ερωτήσεις σχετικά με τις απόψεις τους για τη Σουηδία και πολιτικά θέματα, καθώς και μια ερώτηση σχετικά με το αν είχαν επισκεφθεί τις πατρίδες τους μετά τη μετακόμισή τους στη Σουηδία. Όπως αναφέρεται στο podcast του BBC, οι ερωτηθέντες ήταν περίπου 1.000.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 86% του συνόλου των ερωτηθέντων είχε επισκεφθεί την πατρίδα του. Μεταξύ εκείνων που είχαν έρθει στη Σουηδία ως πρόσφυγες, το ποσοστό ήταν το 79% που αναφέρεται στους ισχυρισμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. 

«Κατ' αρχήν η μελέτη είναι σωστή», δήλωσε ο Τόρμπγιορν Σιόστρομ, διευθύνων σύμβουλος της Novus, στο AFP στις 6 Φεβρουαρίου 2025. Είπε ότι η μελέτη δίνει μια σωστή εικόνα για όσους ήρθαν ως πρόσφυγες και τώρα έχουν άδεια παραμονής και πόσοι από αυτούς πηγαίνουν διακοπές στη χώρα από την οποία κάποτε διέφυγαν.

Το πρόβλημα είναι ότι η μελέτη ερμηνεύεται ως ότι αναφέρεται σε άτομα που βρίσκονται στη διαδικασία αίτησης ασύλου, δήλωσε ο Σιόστρομ. Όμως «το νόημα της μελέτης δεν ήταν να μελετήσει εκείνους που τώρα ζητούν άσυλο και περιμένουν μια απόφαση για το αν μπορούν ή όχι να παραμείνουν στη Σουηδία».

Οι ερωτηθέντες επιλέχθηκαν τυχαία από άτομα που είναι εγγεγραμμένα στο μητρώο πληθυσμού, εξήγησε περαιτέρω ο Σιόστρομ στις 11 Φεβρουαρίου. Οι αιτούντες άσυλο μπορούν να εγγραφούν μόνο όταν τους χορηγηθεί άσυλο και λάβουν άδεια παραμονής, όπως εξήγησε η Υπηρεσία Μετανάστευσης εδώ και εδώ.

Στην πραγματικότητα, η πλειονότητα των ερωτηθέντων βρισκόταν στη Σουηδία για δεκαετίες.

Η μελέτη ρώτησε τους ερωτηθέντες πότε ήρθαν στη Σουηδία και για ποιο λόγο, για παράδειγμα αν ήρθαν για εργασία, για να διαφύγουν από τον πόλεμο ή για πολιτικούς λόγους.

Ο Σιόστρομ δήλωσε ότι η πλειονότητα όσων ήρθαν ως πρόσφυγες ήρθαν κατά την περίοδο 1980-1999. 

Όπως αναφέρει ο Χιάλμαρ Στρίντ, ο οποίος διεξήγαγε την έρευνα στη Novus, στην εκπομπή More or Less του BBC, 183 από τους περίπου 1.000 ερωτηθέντες της μελέτης αναγνωρίστηκαν ότι είχαν έρθει στη Σουηδία ως πρόσφυγες. Μόνο το 4% από αυτούς είχε φτάσει στη Σουηδία μετά το 2010, αναφέρει η ανακοίνωση της Novus.

«Το ότι κάποιος επιστρέφει για διακοπές στη χώρα από την οποία έφυγε πριν από 30-40 χρόνια, όταν η σύγκρουση έχει τελειώσει εδώ και πολύ καιρό, δεν είναι ίσως και τόσο παράξενο», δήλωσε ο Σιόστρομ.

Η μελέτη δεν κατέγραψε τις χώρες από τις οποίες προέρχονταν οι ερωτηθέντες, αλλά ο Σιόστρομ εξήγησε ότι, καθώς η πλειοψηφία έφτασε την περίοδο 1980-1999, «οι περισσότεροι πρόσφυγες» πιθανότατα προέρχονταν από «τα Βαλκάνια και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Γιουγκοσλαβία, τη Ρουμανία». Πρόσθεσε ότι πρόσφυγες από τη Χιλή έφτασαν στη Σουηδία τη δεκαετία του 1970 και επίσης Ιρανοί πρόσφυγες έφτασαν την περίοδο 1980-1999 μετά την ιρανική επανάσταση του 1979.

Τη δεκαετία του 2010 ήρθαν πρόσφυγες από τη Σομαλία, δήλωσε ο Σιόστρομ.

Image

Αλβανοί πρόσφυγες ζεσταίνονται σε μια πλαστική σκηνή στο δάσος κοντά στο χωριό Komorane στο Κόσοβο, 26 Οκτωβρίου 1998. (AFP / JOEL ROBINE)

Οι πρόσφυγες που επιστρέφουν στην πατρίδα τους μπορεί να χάσουν το καθεστώς του πρόσφυγα

Επιπλέον, όσοι έχουν ισχύον καθεστώς πρόσφυγα κινδυνεύουν να χάσουν αυτό το καθεστώς εάν ταξιδέψουν πίσω στη χώρα καταγωγής τους. Αυτό μπορεί να επηρεάσει ή να μην επηρεάσει το δικαίωμά τους να ζουν στη Σουηδία, ανάλογα με την περίπτωση.

Εκπρόσωπος της Σουηδικής Υπηρεσίας Μετανάστευσης εξήγησε στο AFP στις 7 Φεβρουαρίου ότι τα άτομα στα οποία έχει χορηγηθεί άδεια παραμονής στη Σουηδία με βάση την ανάγκη ασύλου θα λάβουν επίσης δήλωση καθεστώτος είτε ως πρόσφυγες είτε ως άτομα που χρήζουν επικουρικής προστασίας.

«Η δήλωση του καθεστώτος ενός ατόμου μπορεί να ανακληθεί εάν το άτομο δεν χρειάζεται πλέον προστασία ή εάν το άτομο προτίθεται να χρησιμοποιήσει ή έχει χρησιμοποιήσει την προστασία της χώρας καταγωγής του», δήλωσε ο εκπρόσωπος. «Ένας πιθανός λόγος για μια τέτοια ανάκληση μπορεί να είναι ότι το άτομο έχει ταξιδέψει πίσω στη χώρα καταγωγής του».

Σημείωσαν, ωστόσο, ότι αυτό δεν επηρεάζει αυτόματα την άδεια διαμονής του ατόμου, αλλά μπορεί, για παράδειγμα, να επηρεάσει τις πιθανότητες παράτασης της άδειας διαμονής του.

Σε όσους χορηγείται καθεστώς πρόσφυγα στη Σουηδία χορηγείται τριετής άδεια παραμονής. Εάν εξακολουθούν να έχουν ανάγκη προστασίας όταν λήξει η άδεια, μπορούν να υποβάλουν αίτηση για παράταση ή για μόνιμη άδεια παραμονής, εάν είναι σε θέση να συντηρήσουν τον εαυτό τους, σύμφωνα με τον ιστότοπο της Υπηρεσίας Μετανάστευσης (αρχειοθετημένη έκδοση).

Κατά γενικό κανόνα, εάν μια χώρα έχει υποστεί τόσο ουσιαστικές και διαρκείς αλλαγές ώστε ένα άτομο δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί ότι χρήζει προστασίας, η δήλωση του καθεστώτος του θα πρέπει να ανακληθεί, δήλωσε ο εκπρόσωπος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το άτομο θα χάσει την άδεια παραμονής του: «Σε πολλές περιπτώσεις, άνθρωποι που βρίσκονται στη Σουηδία εδώ και πολλά χρόνια είναι πλέον και Σουηδοί πολίτες», ανέφεραν.

Ο Σιόστρομ πρόσθεσε ότι λόγω των κανόνων «δεν είναι καν εύλογο να μελετάμε όσους ζητούν άσυλο σήμερα και αν θα έφευγαν από τη χώρα για διακοπές».

Επιπλέον, οι πρόσφατα αιτούντες άσυλο είναι μια ομάδα που είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσεγγιστεί για τέτοιου είδους έρευνες, εξηγεί ο Στριντ στη συνέντευξη στο BBC.

Το AFP έχει ελέγξει παρόμοια στοιχεία σχετικά με τη μετανάστευση στη Σουηδία και στο παρελθόν, για παράδειγμα εδώ στα σουηδικά.