Επεξεργασμένο βίντεο χρησιμοποιήθηκε σε ψευδή ισχυρισμό για εμπλοκή της Ουκρανίας στην επίθεση στη Μόσχα

Το βίντεο κοινοποιήθηκε στο Facebook την ίδια μέρα της σφαγής σε πολλές γλώσσες, μεταξύ των οποίων και στα ελληνικά (εδώ και εδώ). Δείχνει τον πρώην επικεφαλής του συμβουλίου ασφαλείας της Ουκρανίας, Ολέξι Ντανίλοφ, να εμφανίζεται να αστειεύεται για την επίθεση και να αναγνωρίζει την εμπλοκή της χώρας του. 

Το κείμενο στις αναρτήσεις αναφέρει αυτό που φαίνεται να λέει ο Ντανίλοφ: «Διασκέδαση σήμερα, στην Μόσχα; Νομίζω πολύ μεγάλη διασκέδαση. Θέλω να πιστεύω ότι τέτοια διασκέδαση θα τους φτιάχνουμε πιο συχνά». 

Παρόμοιοι ισχυρισμοί διαδόθηκαν στα ελληνικά στο Χ (εδώ και εδώ), καθώς και στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά, τα γερμανικά, τα πολωνικά και τα ρουμανικά. Κάποιες αναρτήσεις κοινοποιούν το βίντεο και κάποιες άλλες όχι, κάνοντας μόνο αναφορά σε αυτό. Σύμφωνα με το ρωσόφωνο μέσο ενημέρωσης Meduza με έδρα τη Λετονία (αρχειοθετημένο εδώ), το ψευδές βίντεο προβλήθηκε από το ιδιωτικό κανάλι NTV της Ρωσίας. 

Αλλά το βίντεο είναι ψευδές: οι επαληθευτές πληροφοριών διαπίστωσαν ότι αποτελείται από αποσπάσματα δύο διαφορετικών συνεντεύξεων που προβλήθηκαν στα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης λίγες ημέρες πριν από την επίθεση της 22ας Μαρτίου. Ο ήχος που ακούγεται σαν τον Ντανίλοφ φαίνεται να έχει δημιουργηθεί τεχνητά. 

Image

Στιγμιότυπο οθόνης της ψευδούς ανάρτησης στο Facebook. Λήψη εικόνας: 27/03/2024.

Η οργάνωση Ισλαμικό Κράτος  –την οποία η Ρωσία  πολεμά στη Συρία και η οποία δραστηριοποιείται στον ρωσικό Καύκασο– ανέλαβε την ευθύνη (αρχειοθετημένο εδώ) για την επίθεση λίγες ώρες αφού αυτή συνέβη.

Ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν αρνήθηκε αρχικά να κατηγορήσει την οργάνωση αλλά στις 25 Μαρτίου αναγνώρισε την εμπλοκή «ριζοσπαστών ισλαμιστών», ενώ συνέχισε να υπονοεί τη σύνδεση με την Ουκρανία (αρχειοθετημένα εδώ και εδώ). Αυτό διαψεύστηκε από την Ουκρανία, στην οποία η Ρωσία εισέβαλε τον Φεβρουάριο του 2022.

Ένα βίντεο τρεις μέρες πριν από την επίθεση

Μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας χρησιμοποιώντας το Google Lens του τμήματος του βίντεο που δείχνει τον Ντανίλοφ οδηγεί σε άρθρα από ομάδες επαλήθευσης πληροφοριών, οι έρευνες των οποίων διαπίστωσαν ότι το βίντεο ήταν μονταρισμένο. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται το Open.online (αρχειοθετημένο εδώ), η Maldita (αρχειοθετημένο εδώ) και το Corriere del Ticino (αρχειοθετημένο εδώ). 

Η εικόνα του Ντανίλοφ αντιστοιχεί σε συνέντευξη (αρχειοθετημένη εδώ) που δημοσιεύτηκε στο κανάλι YouTube του ουκρανικού μέσου ενημέρωσης Ukrainska Pravda (αρχειοθετημένο εδώ) στις 19 Μαρτίου, τρεις μέρες πριν από την επίθεση. 

Η σύγκριση του πραγματικού και του ψεύτικου βίντεο δείχνει ότι ο Ντανίλοφ είναι ντυμένος το ίδιο και βρίσκεται στην ίδια θέση, με το ίδιο φόντο. Οι κινήσεις του κεφαλιού του είναι επίσης οι ίδιες. Ωστόσο, τα λόγια του είναι διαφορετικά στο ψεύτικο βίντεο και εμφανώς δεν συγχρονίζονται με τα χείλη του. 

Στο αρχικό βίντεο, ο Ντανίλοφ σχολιάζει τις δηλώσεις του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στα τέλη Φεβρουαρίου σχετικά με το ενδεχόμενο αποστολής δυτικών στρατευμάτων στην Ουκρανία (αρχειοθετημένο εδώ). 

Την εποχή της συνέντευξης και της επίθεσης στη Μόσχα, ο Ντανίλοφ ήταν γραμματέας του συμβουλίου εθνικής ασφαλείας και άμυνας της Ουκρανίας. Αποπέμφθηκε από τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι με διάταγμα στις 26 Μαρτίου. Οι ουκρανικές αρχές δεν ανέφεραν αμέσως τον λόγο. Το Politico ανέφερε ότι ο Ντανίλοφ είχε επικρίνει ένα κινεζικό ειρηνευτικό σχέδιο. Η Le Monde έγραψε ότι είχε κάνει «αντιδιπλωματικά» σχόλια με στόχο τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα τις τελευταίες εβδομάδες.

Image

Στιγμιότυπα οθόνης που συγκρίνουν την αυθεντική συνέντευξη (αριστερά) από την Ukrainska Pravda και το παραποιημένο βίντεο (δεξιά). Λήψη εικόνων: 26/03/2024.

Ένα δεύτερο βίντεο έξι μέρες πριν

Στο αυθεντικό βίντεο της συνέντευξης του Ντανίλοφ, αυτός εμφανίζεται μαζί με έναν παρουσιαστή της Ukrainska Pravda. Στο παραποιημένο βίντεο, ο δημοσιογράφος αυτός αντικαθίσταται από δύο διαφορετικούς παρουσιαστές. Μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας τους εντοπίζει σε ένα βίντεο (αρχειοθετημένο εδώ) από ένα άλλο ουκρανικό μέσο ενημέρωσης, το My Ukraina, που δημοσιεύθηκε στις 16 Μαρτίου 2024.

Οι παρουσιαστές δεν παίρνουν συνέντευξη από τον Ντανίλοφ αλλά από τον επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών άμυνας της Ουκρανίας, Κιρίλο Μπουντάνοφ. Στα 44 δευτερόλεπτα του βίντεο, οι παρουσιαστές εμφανίζονται με την ίδια μορφή όπως και στην εκδοχή του επεξεργασμένου βίντεο.

Ο Μπουντάνοφ μίλησε (αρχειοθετημένο εδώ) για τις εισβολές σε κατεχόμενα εδάφη από Ρώσους εθελοντές υπέρ της Ουκρανίας και για τις εκλογές. 

Image

Στιγμιότυπα οθόνης που συγκρίνουν την αυθεντική συνέντευξη (αριστερά) από το My Ukraina και το παραποιημένο βίντεο (δεξιά). Λήψη εικόνων: 26/03/2024.

Φωνή «πολύ πιθανόν» δημιουργημένη από τεχνητή νοημοσύνη

Για να ελέγξει τη γνησιότητα του ήχου στο βίντεο, το AFP ανέβασε το αρχείο στο ElevenLabs Speech Classifier, το οποίο μπορεί να ανιχνεύσει συνθετικό ήχο. 

Το εργαλείο υπολόγισε στο 98% την πιθανότητα ο ήχος να έχει παραχθεί από τεχνητή νοημοσύνη με την τεχνολογία ElevenLabs, η οποία μπορεί να κλωνοποιήσει φωνές με βάση πραγματικά ηχητικά αποσπάσματα.  

Image

Στιγμιότυπο οθόνης από το λογισμικό elevenlabs.io. Λήψη εικόνας: 25/03/2024.

Αυτού του είδους τα κατασκευασμένα βίντεο, στα οποία ένα άτομο εμφανίζεται να κάνει ή να λέει πράγματα που δεν έχει κάνει ή πει, ονομάζονται deepfakes (αρχειοθετημένο εδώ).  

Το AFP έστειλε επίσης το βίντεο στο Loccus.ai. Εκείνοι απάντησαν ότι το εργαλείο ανάλυσής τους διαπίστωσε ότι η φωνή ήταν «πολύ πιθανό» να έχει παραχθεί από τεχνητή νοημοσύνη. 

Στην έρευνά της για το ίδιο βίντεο, η ομάδα επαλήθευσης του BBC (αρχειοθετημένο εδώ) δήλωσε ότι ένα κενό στα δεδομένα ακουστικής συχνότητας υποδεικνύει ότι ο ήχος είχε υποστεί επεξεργασία. Ωστόσο, οι ερευνητές που συμβουλεύτηκε δεν μπορούσαν να είναι σίγουροι ότι η φωνή δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη.

Ο ιδρυτής του Loccus.ai, Μανέλ Τεράζα, δήλωσε στο AFP τον Δεκέμβριο του 2023 ότι η κλωνοποίηση φωνής περιλαμβάνει τη μεταφόρτωση ενός ηχητικού αποσπάσματος ενός ατόμου σε ένα ικανό λογισμικό. «Στη συνέχεια γράφετε το κείμενο που θέλετε, το οποίο το σύστημα θα διαβάσει με έναν τονισμό όσο το δυνατόν πιο κοντά στη φωνή του ατόμου. Και μπορείτε να γράψετε σε διάφορες γλώσσες», είπε.

Σε ένα παράδειγμα για το πώς αυτό μπορεί να λειτουργήσει, το AFP κλωνοποίησε τη φωνή του Μακρόν τον Αύγουστο του 2023 από ομιλίες που αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο.

Η επίθεση της 22ας Μαρτίου

Η επίθεση ξεκίνησε γύρω στις 20:15 πριν από την έναρξη της συναυλίας ενός δημοφιλούς συγκροτήματος της σοβιετικής εποχής (αρχειοθετημένο εδώ). Τέσσερις καμουφλαρισμένοι ένοπλοι εισέβαλαν στο κτίριο και πυροβόλησαν με αυτόματα όπλα τους θεατές της συναυλίας πριν βάλουν φωτιά στον χώρο, σύμφωνα με τους ερευνητές.

Το Κρεμλίνο ανακοίνωσε ότι οι τέσσερις δράστες συνελήφθησαν, καθώς και αρκετοί άλλοι άνδρες (αρχειοθετημένο εδώ). Σύμφωνα με τον τελευταίο επίσημο απολογισμό, ο αριθμός των νεκρών ανέρχεται σε 143 ανθρώπους. 

Ο επικεφαλής της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας (FSB) Αλεξάντρ Μπόρτνικοφ αναφέρθηκε από ρωσικά πρακτορεία ειδήσεων ότι δήλωσε στις 26 Μαρτίου (αρχειοθετημένο εδώ) πως η Ρωσία πιστεύει ότι η επίθεση προετοιμάστηκε από ισλαμιστές «που διευκολύνθηκαν από τις δυτικές ειδικές υπηρεσίες, και οι ίδιες οι ειδικές υπηρεσίες της Ουκρανίας έχουν άμεση σχέση με αυτό».

Image

Φωτογραφία από λουλούδια στη μνήμη των θυμάτων της επίθεσης στο Crocus City Hall στις 25 Μαρτίου 2024. (AFP / Olga MALTSEVA)

Ψευδείς αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τροφοδότησαν τους ισχυρισμούς της Ρωσίας περί ουκρανικής εμπλοκής, κοινοποιώντας υποτιθέμενες φωτογραφίες των διαβατηρίων τεσσάρων Ουκρανών ανδρών που φέρονται να εμπλέκονται. Όμως οι εικόνες έχουν κοινοποιηθεί στο διαδίκτυο εδώ και αρκετά χρόνια και δεν έχουν καμία αποδεδειγμένη σχέση με την επίθεση, όπως έδειξε το AFP σε αυτό το άρθρο επαλήθευσης.