Αυτός ο χάρτης δεν δείχνει τους «πυρηνικούς στόχους» της Ρωσίας, αλλά τις τοποθεσίες που πιστεύεται ότι βρίσκονται τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ στην Ευρώπη

Από τότε που τα ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Μόσχα έχει επανειλημμένα επισημάνει τις πυρηνικές της δυνατότητες και έχει προειδοποιήσει ότι είναι έτοιμη να τις αναπτύξει σε περίπτωση υπαρξιακής απειλής.

Στις 9 Μαΐου 2024, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε στην ομιλία του για την Ημέρα της Νίκης ότι οι πυρηνικές του δυνάμεις είναι «πάντα» σε επιφυλακή και ότι η Μόσχα δεν θα ανεχθεί καμία δυτική απειλή (αρχειοθετημένο εδώ). 

Στις 21 Μαΐου 2024, η Ρωσία ανακοίνωσε την έναρξη ασκήσεων τακτικών πυρηνικών όπλων κοντά στην Ουκρανία, ως απάντηση στις δυτικές «απειλές», όπως μετέδωσε το AFP (αρχειοθετημένο εδώ). 

Σε αυτό το πλαίσιο, ένας χάρτης άρχισε να κυκλοφορεί στα ελληνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε ιστότοπους με τον παραπλανητικό ισχυρισμό ότι έδειχνε «τους πυρηνικούς στόχους της Ρωσίας στην Ευρώπη». 

Στις 30 Μαΐου 2024, το Pronews.gr -το οποίο το AFP έχει επαληθεύσει στο παρελθόν (εδώ, εδώ και εδώ) - δημοσίευσε ένα άρθρο με τον εξής τίτλο: «Ρωσία: Εξέδωσε χάρτη με πυρηνικούς στόχους στην Ευρώπη – Και η Ελλάδα μέσα στη λίστα», στο οποίο εμφανιζόταν επίσης ο χάρτης.

Η ίδια εικόνα με παρόμοιους ισχυρισμούς δημοσιεύτηκε και από άλλες ελληνικές ιστοσελίδες (εδώ, εδώ και εδώ) καθώς και στο Facebook (εδώ). 

Κοινοποιήθηκε επίσης στο Χ (αρχειοθετημένο εδώ) από τον Κυριάκο Βελόπουλο, πρόεδρο του πολιτικού κόμματος «Ελληνική Λύση», του οποίου οι ισχυρισμοί έχουν επαληθευτεί στο παρελθόν από το AFP (για παράδειγμα εδώ και εδώ). Ο Νικόλαος Παπαδόπουλος, βουλευτής του υπερ-ορθόδοξου πολιτικού κόμματος «Νίκη», κοινοποίησε επίσης τον ισχυρισμό στον λογαριασμό του στο YouTube (αρχειοθετημένο εδώ). 

Image

Στιγμιότυπα οθόνης των παραπλανητικών αναρτήσεων στο διαδίκτυο. Λήψη εικόνων: 07/06/2024.

Σύμφωνα με το κέντρο μελετών Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων, που εδρεύει στη Νέα Υόρκη, η Ουάσινγκτον έχει τοποθετήσει πυρηνικά όπλα σε διάφορες βάσεις του ΝΑΤΟ στη Δυτική Ευρώπη από τη δεκαετία του 1950, όταν υπήρχαν αυξανόμενες εντάσεις στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου με την τότε Σοβιετική Ένωση. 

Θεωρούνται ως κρίσιμο στρατιωτικό αποτρεπτικό μέσο και σύμβολο της δέσμευσης της Ουάσινγκτον προς τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ποτέ δεν έχουν επιβεβαιώσει ή διαψεύσει επίσημα την παρουσία των πυρηνικών τους αποθεμάτων σε καμία συγκεκριμένη τοποθεσία. 

«Τα τρέχοντα πυρηνικά αποθέματα των ΗΠΑ είναι απόρρητα, αλλά οι αναλυτές ασφαλείας εκτιμούν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν περίπου εκατό πυρηνικές βόμβες αποθηκευμένες σε έξι εγκαταστάσεις στην Ευρώπη» (αρχειοθετημένο εδώ), αναφέρει το κέντρο μελετών. 

Ένας αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ δήλωσε στο AFP μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 13 Ιουνίου ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να σχολιάσουν τις τοποθεσίες ή τον αριθμό των αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη». 

Ένας παλιός χάρτης του Sputnik

Κάνοντας μια αντίστροφη αναζήτηση εικόνας, η παλαιότερη εμφάνιση του χάρτη που μπόρεσε να βρει το AFP ήταν σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε από το Sputnik στις 27 Μαρτίου 2023 (αρχειοθετημένο εδώ). 

Το άρθρο - με τίτλο: «Τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ στην Ευρώπη: πού είναι τοποθετημένα;» -- εμφανίστηκε δύο ημέρες αφότου ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν ανακοίνωσε την πρόθεσή του να αναπτύξει τακτικά πυρηνικά όπλα στη γειτονική και σύμμαχο Λευκορωσία. Η κίνηση αυτή επικρίθηκε από τη Δύση ως εκφοβισμός και οι ΗΠΑ προειδοποίησαν ότι θα «παρακολουθήσουν τις επιπτώσεις» μιας τέτοιας κίνησης.

Το ίδιο το άρθρο δεν κάνει καμία αναφορά στον χάρτη που απεικονίζει «ρωσικούς πυρηνικούς στόχους στην Ευρώπη», αλλά παρουσιάζει την εικόνα αναφέροντας: «Οι ίδιες οι ΗΠΑ διαθέτουν δεκάδες πυρηνικές βόμβες σε βάσεις σε όλη την Ευρώπη. Δείτε το γράφημα του Sputnik για να μάθετε πού βρίσκονται».

Το AFP ζήτησε από το Sputnik να κάνει ένα σχόλιο, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης.

Image

Στιγμιότυπο οθόνης από το άρθρο του Sputnik. Λήψη εικόνας: 12/06/2024.

Πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ στην Ευρώπη

Στο κάτω μέρος του χάρτη, το Sputnik αναφέρει ως μία από τις πηγές του το Κέντρο Ελέγχου Όπλων και Μη Διάδοσης.

Οι χώρες της Ευρώπης που διαθέτουν το δικό τους πυρηνικό οπλοστάσιο είναι χρωματισμένες με σκούρο μπλε χρώμα (Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία) και οι χώρες που ήδη φιλοξενούν πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ με κόκκινο χρώμα (Βέλγιο, Γερμανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες και Τουρκία). Μία χώρα -η Πολωνία- είναι χρωματισμένη με ροζ χρώμα επειδή έχει ζητήσει την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ. Η Ρωσία και η Λευκορωσία εμφανίζονται με κίτρινο χρώμα. Ορισμένες άλλες χώρες, όπως η Δανία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Σουηδία, είναι χρωματισμένες με γαλάζιο χρώμα και αναφέρονται απλώς ως «άλλες χώρες».

Σύμφωνα με την ICAN, τη Διεθνή Εκστρατεία για την Κατάργηση των Πυρηνικών Όπλων, η Ελλάδα φιλοξένησε αμερικανικά πυρηνικά όπλα στο έδαφός της στο πλαίσιο μιας συμφωνίας του ΝΑΤΟ για την ανταλλαγή πυρηνικών όπλων κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στη συνέχεια, η Ουάσινγκτον απομάκρυνε τα τελευταία από αυτά τα όπλα το 2001, δήλωσε η ICAN.

Ο καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής Θεωρίας του ΕΚΠΑ, Ιωάννης Θ. Μάζης, εξήγησε στο AFP μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 14 Ιουνίου ότι «σύμφωνα με το Natural Resources Defense Council, το οποίο επεξεργάζεται τέτοιου είδους δεδομένα, υπήρχαν πυρηνικές κεφαλές στον Άραξο έως το 2001 οπότε και αποσύρθηκαν». 

Ο εμπειρογνώμονας πρόσθεσε ότι υπήρξαν σχετικά δημοσιεύματα, όπως αυτό εδώ, τα οποία επεσήμαναν ότι η απόσυρση έλαβε χώρα στην αρχή της πρώτης θητείας του Τζορτζ Μπους (του νεότερου).

«Εν συνεχεία, παρέμεινε ο εξοπλισμός σε "caretaker status", δηλαδή παρέμειναν τα συστήματα χωρίς τις κρίσιμες γομώσεις. Μετά την περιστολή των αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη, τέτοιου είδους όπλα έχουν παραμείνει πλέον μόνο στην Τουρκία, στην Ιταλία, στην Ολλανδία και στο Βέλγιο», πρόσθεσε ο καθηγητής. 

Σε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προς το AFP στις 6 Ιουνίου 2024, εκπρόσωπος του Κέντρου Ελέγχου Όπλων και Μη Διάδοσης δήλωσε ότι τα δεδομένα του χάρτη ελήφθησαν από το ενημερωτικό δελτίο του κέντρου μελετών που δημοσιεύτηκε στις 18 Αυγούστου 2021 σχετικά με τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ στην Ευρώπη (αρχειοθετημένο εδώ). 

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ δεν αποκαλύπτουν ακριβή στοιχεία για τα αποθέματα που έχουν αναπτύξει στην Ευρώπη. Το 2021, εκτιμάται ότι υπήρχαν 100 πυρηνικά όπλα που ανήκουν στις ΗΠΑ και είναι αποθηκευμένα σε πέντε κράτη μέλη του ΝΑΤΟ σε έξι βάσεις: στο Kleine Brogel στο Βέλγιο, στην αεροπορική βάση Büchel στη Γερμανία, στις αεροπορικές βάσεις Aviano και Ghedi στην Ιταλία, στην αεροπορική βάση Volkel στις Κάτω Χώρες και στο Incirlik στην Τουρκία», αναφέρει το ενημερωτικό δελτίο. Αυτές αντιστοιχούν στις χώρες που είναι χρωματισμένες με κόκκινο χρώμα στο χάρτη.

Σε ένα ξεχωριστό μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 7 Ιουνίου 2024, ο Ανώτερος Διευθυντής Πολιτικής του Κέντρου Ελέγχου Όπλων και Μη Διάδοσης, Τζον Έραθ, επανέλαβε ότι «οι ΗΠΑ δεν επιβεβαιώνουν την παρουσία πυρηνικών όπλων σε καμία συγκεκριμένη τοποθεσία. Οι χώρες που σημειώνονται στον χάρτη αποτελούν απλώς την καλύτερη δυνατή εκτίμηση». 

Ένα άλλο κέντρο μελετών με έδρα τις ΗΠΑ, η Ένωση Ελέγχου Όπλων, κατονόμασε επίσης τις ίδιες αεροπορικές βάσεις ως πιθανές τοποθεσίες πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ. Εξήγησε ότι η Ρωσία και οι ΗΠΑ διαθέτουν τα μεγαλύτερα πυρηνικά οπλοστάσια, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 90% των συνολικά 12.500 πυρηνικών κεφαλών σε όλο τον κόσμο.

Η Ελοΐζ Φαγιέ, ερευνήτρια στο Κέντρο Μελετών Ασφαλείας του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, δήλωσε στο AFP σε ηλεκτρονικό μήνυμα στις 10 Ιουνίου 2024 ότι οι χώρες που απεικονίζονται στον χάρτη ως «χώρες που φιλοξενούν πυρηνικά όπλα» είναι «πράγματι εκείνες που περιλαμβάνονται στις ρυθμίσεις του ΝΑΤΟ για την κοινή χρήση πυρηνικών όπλων».

«Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί αυτόν τον χάρτη στην προπαγάνδα της», δήλωσε, επισημαίνοντας ότι η Μόσχα παραπονέθηκε ότι οι ΗΠΑ τοποθετούν πυρηνικά όπλα στην Ευρώπη «ενώ η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία στη Λευκορωσία επικρίνεται έντονα». 

Παρ' όλα αυτά, ο χάρτης δεν ήταν «ένας σοβαρός χάρτης απειλών/στόχων», δήλωσε η Φαγιέ.

Το Sputnik αναφέρει επίσης ως πηγή για τον χάρτη το Sipri, το οποίο είναι το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης.  Ο Χανς Μ. Κρίστενσεν, ένας από τους συγγραφείς του κεφαλαίου για τα πυρηνικά στο ετήσιο βιβλίο του SIPRI, επιβεβαίωσε στο AFP μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις 17 Ιουνίου ότι «ο χάρτης φαίνεται να βασίζεται στα στοιχεία μας. Οι κόκκινες χώρες είναι οι χώρες στις οποίες οι ΗΠΑ έχουν αναπτύξει σήμερα πυρηνικά όπλα». 

Καμία αύξηση των αμερικανικών όπλων στην Ευρώπη στον απόηχο του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας

Ειδικοί σε θέματα μη διάδοσης όπλων εκτιμούν ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν αυξήσει τα αποθέματα όπλων τους στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.

«Κανένα πρόσθετο πυρηνικό όπλο δεν έχει τοποθετηθεί πουθενά», δήλωσε στο AFP ο Έραθ από το Κέντρου Ελέγχου Όπλων και Μη Διάδοσης.

Η Φαγιέ συμφώνησε. «Οι αριθμοί είναι αρκετά σταθεροί - περίπου 100 τακτικά όπλα, οι βόμβες βαρύτητας B61 που μπορούν να ρίχνονται από μαχητικά αεροσκάφη όπως τα F-16 και τα F-35. Αυτή η βόμβα εκσυγχρονίζεται επί του παρόντος (B-61/12), αλλά η απόφαση ελήφθη πριν από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία», δήλωσε στο AFP, επικαλούμενη αυτό το έγγραφο (αρχειοθετημένο εδώ) του Bulletin of the Atomic Scientists, ενός ανεξάρτητου οργανισμού μέσων ενημέρωσης που επικεντρώνεται στον πυρηνικό κίνδυνο, την κλιματική αλλαγή και τις ανατρεπτικές τεχνολογίες.

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν κανέναν λόγο να προσαρμόσουν την πυρηνική τους στάση ως αποτέλεσμα του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, ούτε έχουν δει καμία ένδειξη ότι η Ρωσία ετοιμάζεται να χρησιμοποιήσει πυρηνικό όπλο στην Ουκρανία», δήλωσε στο AFP ο αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. 

Ο Κρίστενσεν από το Sipri επίσης συμφώνησε, δηλώνοντας ότι ο αριθμός των αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη είναι ο ίδιος με αυτόν πριν από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. «Αν και οι ΗΠΑ εκσυγχρονίζουν το πυρηνικό οπλοστάσιο στην Ευρώπη, δεν γνωρίζω για σχέδια των ΗΠΑ να αυξήσουν τον αριθμό τους». 

Η Φαγιέ δήλωσε ότι οι συζητήσεις συνεχίζονται «σε ορισμένες χώρες που ενδιαφέρονται να έχουν αμερικανικά πυρηνικά στο έδαφός τους, όπως η Πολωνία... αν και οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο είναι μικρές». Αλλά το αποτέλεσμα αυτών των συνομιλιών «μπορεί να αλλάξει ανάλογα με το ποιος θα εκλεγεί στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2024» είπε.

Το AFP έχει προηγουμένως επαληθεύσει τον ισχυρισμό ότι η Ρωσία έχει θέσει τα πυρηνικά της όπλα σε ετοιμότητα.