Ο Ουκρανός πρόεδρος δεν έχει πουλήσει το 28% της ουκρανικής γης σε πολυεθνικές

Από τις αρχές Αυγούστου του 2022, εκατοντάδες χρήστες έχουν κοινοποιήσει αναρτήσεις στο Facebook (εδώ, εδώ), διαδίδοντας τον ισχυρισμό ότι ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι πούλησε σχεδόν το ένα τρίτο του εδάφους της Ουκρανίας σε ξένες εταιρείες. Τον ψευδή ισχυρισμό στα ελληνικά φέρεται να δημοσίευσε πρώτος ο ενημερωτικός ιστότοπος SLpress.gr.

Ο ψευδής ισχυρισμός έχει κυκλοφορήσει και σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Twitter, καθώς και σε ιστολόγια (εδώ, εδώ). Ο ψευδής ισχυρισμός κοινοποιήθηκε ευρέως και διάφορες άλλες γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, πολωνικά, φινλανδικά, ουγγρικά, σλοβακικά και τσεχικά.

Οι αναρτήσεις αναφέρουν ότι ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι πούλησε το 28% της έκτασης της Ουκρανίας, που αναλογεί σε 170.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (km2), σε τρεις πολυεθνικές εταιρείες: Monsanto, Cargill και DuPont. Οι περισσότερες αναρτήσεις αναφέρουν ως πηγή το «Australian National Review» (ANR), έναν ιστότοπο που έχει και στο παρελθόν δημοσιεύσει θεωρίες συνωμοσίας. Μάλιστα, το αρχικό άρθρο που μιλά για πώληση του 28% της συνολικής έκτασης της Ουκρανίας έχει διορθωθεί.

Image

Ανάρτηση στο Facebook με τον ψευδή ισχυρισμό. Λήψη εικόνας: 18/10/2022

Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις παραπληροφόρησης στα κοινωνικά δίκτυα σχετικά με τα γεγονότα στην Ουκρανία. Ο ίδιος ο Ουκρανός πρόεδρος αποτελεί συχνό στόχο παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο τους τελευταίους μήνες. Το ελληνικό Fact Check του AFP έλεγξε, για παράδειγμα, ισχυρισμούς για συμμετοχή του Ζελένσκι σε παρέλαση υπερηφάνειας στις ΗΠΑ, και δύο περιπτώσεις τροποποιημένων βίντεο που χρησιμοποιήθηκαν για να ισχυριστούν πως ο Ζελένσκι κάνει χρήση ναρκωτικών εδώ και εδώ. Άλλα παραδείγματα επαλήθευσης γεγονότων στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία εδώ, εδώ και εδώ.

Η ουκρανική νομοθεσία απαγορεύει την πώληση γης σε αλλοδαπούς

Τα δημοσιεύματα και οι αναρτήσεις ισχυρίζονται πως ο Ουκρανός πρόεδρος πούλησε καλλιεργίσιμη γη σε τρεις πολυεθνικές εταιρείες. Σύμφωνα με την Παγκόσμια τράπεζα, η Ουκρανία είχε 413.000 km2 καλλιεργίσιμης γης το 2020. Η συνολική έκταση της Ουκρανίας υπολογίζεται από την Παγκόσμια Τράπεζα στα 580.000 km2.

Ωστόσο, την 1η Ιουλίου 2021 εφαρμόστηκε μια μεταρρύθμιση στη νομοθεσία για τις χρήσεις γης στην Ουκρανία, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται η πώληση γεωργικής γης σε αλλοδαπούς ιδιώτες και εταιρείες.

Σύμφωνα με το άρθρο 130 του νέου νόμου περί γης, μόνο Ουκρανοί πολίτες, τοπικές αρχές της Ουκρανίας ή το ίδιο το ουκρανικό κράτος μπορούν να αγοράσουν γεωργική γη. Εταιρείες μπορούν να αγοράσουν καλλιεργήσιμη γη μόνο εάν έχουν συσταθεί σύμφωνα με την ουκρανική νομοθεσία και ανήκουν αποκλειστικά σε Ουκρανούς πολίτες. Οι μέτοχοι των εταιρειών πρέπει επίσης να είναι πολίτες ή κρατικοί φορείς της Ουκρανίας, προκειμένου η εταιρεία τους να αποκτήσει ουκρανική γεωργική γη.

Ο Ολέξι Μάρτινετς (Oleksii Martinets), ειδικός σε θέματα γης στην Ένωση Αγροτικών Επιχειρήσεων της Ουκρανίας (UCAB), επιβεβαίωσε το παραπάνω στο AFP μέσω email στις 2 Σεπτεμβρίου 2022. «Πρόκειται για ανοησίες», έγραψε, αναφερόμενος στους ισχυρισμούς που κυκλοφόρησαν στα κοινωνικά δίκτυα. «Το ζήτημα της γεωργικής γης υπό ξένη ιδιοκτησία δεν τίθεται καθόλου, καθώς η απάντηση είναι σαφής: ξένες οντότητες δεν μπορούν να είναι ιδιοκτήτες τέτοιων εκτάσεων», είπε.

Ακόμη και δυνητικά, ξένοι ή ανιθαγενείς κληρονόμοι ουκρανικής γεωργικής γης επιτρέπεται να την κατέχουν μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, και ακόμη και τότε μόνο για να τη μεταπωλήσουν σύμφωνα με τις νομικές απαιτήσεις, εξήγησε ο Μάρτινετς. «Για να το θέσω απλά, οι αλλοδαποί μπορούν να κατέχουν γη μόνο για ένα χρόνο και μόνο για εκποίηση», δηλαδή για να την πουλήσουν.

Δεκαετίες διαφωνιών για την αγροτική μεταρρύθμιση

Από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, στην Ουκρανία γίνονται συζητήσεις για το άνοιγμα της αγοράς γης. Ο Ομοσπονδιακός Οργανισμός Πολιτικής Παιδείας της Γερμανίας παρακολούθησε την ιστορία της διαδικασίας μεταρρύθμισης σε αυτή την ανάλυση που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2020. Το 2001, το Ράντα, το ουκρανικό κοινοβούλιο, ψήφισε υπέρ της προσωρινής απαγόρευσης της πώλησης ιδιωτικής γεωργικής γης. Προοριζόμενο ως προσωρινή λύση, αυτό το μορατόριουμ στις πωλήσεις γης παρατάθηκε εννέα φορές τα επόμενα χρόνια και ήταν σε ισχύ μέχρι το 2021. Παράλληλα, υπήρξαν και άλλα μορατόρια, τα οποία απαγόρευαν τη μετατροπή της γεωργικής γης και την ιδιωτικοποίηση της κρατικής γεωργικής γης. Η πώληση γης σε αλλοδαπούς δεν ήταν νόμιμη ακόμη και πριν από αυτά τα μορατόρια.

Η αγροτική μεταρρύθμιση που εγκρίθηκε από τη Ράντα τον Μάρτιο του 2020 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 2021, κατάργησε τα μορατόρια. Η μεταρρύθμιση προβλέπει το σταδιακό άνοιγμα της ουκρανικής αγοράς γης έως το 2024. Η μεταρρύθμιση αποτελούσε όρο που επέβαλε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προκειμένου να αποδεσμεύσει ένα πακέτο βοήθειας ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ για τη χώρα. Σύμφωνα με τους όρους της μεταρρύθμισης, σε μια πρώτη φάση οι Ουκρανοί πολίτες θα μπορούν να αγοράσουν μέχρι 100 εκτάρια (1 km2) γεωργικής γης ή να πουλήσουν τις αγροτικές τους εκμεταλλεύσεις για δυόμισι χρόνια - από την 1η Ιουλίου 2021 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023.

Image

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην ψήφιση της αγροτικής μεταρρύθμισης στο ουκρανικό κοινοβούλιο, στις 31 Μαρτίου 2020 ( POOL / AFP / STR)

Στη δεύτερη φάση, τόσο ιδιώτες όσο και εταιρείες θα επιτρέπεται να αποκτήσουν γεωργική γη έως 10.000 εκταρίων (100 km2) από την 1η Ιανουαρίου 2024. Ωστόσο, για να μπουν στη διαδικασία οι εταιρείες θα πρέπει να έχουν συσταθεί βάσει της ουκρανικής νομοθεσίας και ανήκουν αποκλειστικά σε Ουκρανούς.

Στην τρίτη φάση της μεταρρύθμισης, ξένα άτομα και εταιρείες θα μπορούν όντως να αποκτήσουν γη. Ωστόσο, ο νόμος προβλέπει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος πριν την εφαρμογή αυτής της πολιτικής. Δεν είναι ακόμη σαφές πότε θα διεξαχθεί το δημοψήφισμα. Σύμφωνα με τον Ολέξι Μάρτινετς της UCAB, είναι επί του παρόντος δύσκολο να προβλεφθεί εάν θα πραγματοποιηθεί πράγματι ένα τέτοιο δημοψήφισμα. Ο Μάρτινετς θεωρεί εξαιρετικά απίθανη την έγκριση σε περίπτωση ψηφοφορίας: «Δεν υπάρχουν πολλές πιθανότητες να δοθεί τέτοια άδεια, αφού η γη θεωρείται εθνικός θησαυρός». Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ιουνίου 2021 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου, το 84,1% των Ουκρανών αντιτίθενται στην πώληση γεωργικής γης σε αλλοδαπούς.

Οι ίδιες οι εταιρείες διαψεύδουν πως κατέχουν γη στην Ουκρανία

Οι τρεις εταιρείες που κατονομάζονται στις αναρτήσεις αρνήθηκαν στο AFP ότι έχουν αγοράσει γη στην Ουκρανία. Μια εκπρόσωπος της αμερικανικής γεωργικής εταιρείας Cargill είπε στο AFP σε ένα email στις 17 Αυγούστου 2022, ότι η Cargill δεν κατέχει ούτε μισθώνει γεωργική γη στην Ουκρανία. Ένας εκπρόσωπος της αμερικανικής χημικής εταιρείας DuPont είπε επίσης στο AFP στις 17 Αυγούστου 2022, ότι η DuPont δεν κατέχει καμία γη στην Ουκρανία.

Image

Κάμπος με λεβάντες στην Ουκρανία. Οι μεγάλες γεωργικές εκτάσεις της χώρας προκαλούν το ενδιαφέρον διεθνών εταιρειών ( AFP / SERGEI SUPINSKY)

Η Monsanto, η αμερικανική εταιρεία-κολοσσός στην παραγωγή σπόρων που αναφέρεται στις δημοσιεύσεις, εξαγοράστηκε από τη γερμανική φαρμακευτική και χημική εταιρεία Bayer το 2018. Ο υπεύθυνος Τύπου του τμήματος έρευνας καλλιεργειών της Bayer, Ουτζ Κλάγκες (Utz Klages), είπε μέσω email στο AFP στις 17 Αυγούστου 2022: «Η Bayer δεν κατέχει καμία γεωργική γη στην Ουκρανία. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει δυνατότητα για "ξένους" ή ξένες εταιρείες να αποκτήσουν γεωργική γη στην Ουκρανία».

Εξάλλου, οι τελευταίες ετήσιες εκθέσεις της Cargill, της DuPont και της Bayer δεν κάνουν επίσης καμία αναφορά ούτε στην απόκτηση ούτε στην ιδιοκτησία γεωργικής γης στην Ουκρανία.

Την πληροφορία επιβεβαίωσε ο ειδικός UCAB, Ολέξι Μάρτινετς. Οι τρεις εταιρείες που αναφέρονται στις αναρτήσεις δραστηριοποιούνται στην αγορά της Ουκρανίας μόνο ως προμηθευτές σπόρων, προϊόντων φυτοπροστασίας και εμπορίας σιτηρών, εξήγησε. «Ωστόσο, δεν υπάρχουν σημαντικές εκτάσεις γης που ανήκουν ή καλλιεργούνται» από τις συγκεκριμένες εταιρείες, είπε. Το AFP ρώτησε επίσης το Ουκρανικό Υπουργείο Γεωργίας και την Εθνική Κτηματολογική Υπηρεσία, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση.

Φόβοι για ξεπούλημα ουκρανικής γης

Το αμερικανικό think tank Oakland Institute έχει δημοσιεύσει διάφορες δημοσιεύσεις σχετικά με την αγροτική μεταρρύθμιση στην Ουκρανία. Ο διευθυντής του Oakland Institute, Φρεντερίκ Μουσό (Frederic Mousseau), ειδικεύεται σε θέματα επισιτιστικής ασφάλειας και αγροτικής πολιτικής. Τον Αύγουστο του 2021, μαζί με τον συνάδελφό του Μπεν Ράιχερ (Ben Reicher), έγραψε μια ανάλυση σχετικά με τους επωφελημένους από την ουκρανική αγροτική μεταρρύθμιση. Ο Mousseau ξεκαθάρισε επίσης στο AFP ότι οι εξεταζόμενες αναρτήσεις και δημοσιεύσεις ήταν λανθασμένες: «Ο ουκρανικός νόμος απαγορεύει προς το παρόν τις πωλήσεις σε ξένους φορείς και ο πρόεδρος δεν έχει καμία εξουσία να πουλήσει γη», έγραψε στις 19 Σεπτεμβρίου 2022 μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Αν και επί του παρόντος δεν υπάρχει νομική πρόβλεψη για την αγορά ουκρανικής γεωργικής γης από ξένους ιδιώτες και εταιρείες, τους επιτρέπεται να καλλιεργούν γη με μίσθωση, ιδίως σε κοινές εκμεταλλεύσεις με Ουκρανούς, όπως εξήγησε ο Ολέξι Μάρτινετς. Επί του παρόντος, συνολικά 25.000 km2 γεωργικής γης που ανήκουν σε Ουκρανούς πολίτες μισθώνονται με αυτή τη μορφή, δήλωσε ο Μάρτινετς. Ο αριθμός αυτός είναι πολύ χαμηλότερος από τα 170.000 km2 που αναφέρονται στις αναρτήσεις ως ιδιοκτησία πολυεθνικών εταιρειών. Εξάλλου, σύμφωνα με ανάλυση του ανεξάρτητου οργανισμού εδαφικής παρακολούθησης Land Matrix από τον Νοέμβριο του 2021, η συνολική έκταση στην οποία έχουν συμφέροντα ξένοι επενδυτές δεν ξεπερνά τα 33.000 km2.

Image

Διαδήλωση κατά της αγροτικής μεταρρύθμισης στις 6 Φεβρουαρίου 2020 μπροστά στο κοινοβούλιο, στο Κίεβο ( AFP / GENYA SAVILOV)

Πολλοί Ουκρανοί φοβούνταν ότι το άνοιγμα της αγοράς γης θα οδηγούσε στην εξαγορά της ουκρανικής γης από μεγάλες γεωργικές εταιρείες και ξένους επενδυτές. Για το λόγο αυτό, το 2001 επιβλήθηκε μορατόριουμ στις πωλήσεις γης.

Ο Φρεντερίκ Μουσό τόνισε στο AFP ότι ενώ ο ισχύων νόμος για τη χρήση γης στην Ουκρανία εμποδίζει επί του παρόντος τους ξένους επενδυτές να αποκτήσουν ουκρανική γεωργική γη, ξένες αγροτικές επιχειρήσεις, επενδυτικά κεφάλαια και τράπεζες ενδιαφέρονται πολύ να ενισχύσουν την επιρροή τους στον ουκρανικό γεωργικό τομέα.

Αντί να αγοράσουν απευθείας γη, οι ξένοι αυτοί παράγοντες θα επενδύουν σε μετοχές ουκρανικών εταιρειών που με τη σειρά τους αγοράζουν ή μισθώνουν γη, εξήγησε ο Μουσό. «Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στην πρώτη τριάδα των μεγαλύτερων κατόχων γης στην Ουκρανία, βρίσκεται η NCH Capital, ένα αμερικανικό επενδυτικό ταμείο που ελέγχει πάνω από 330.000 εκτάρια [3.300 km2] γης μέσω μισθώσεων», είπε. Η NCH Capital δραστηριοποιείται στην ουκρανική γεωργική αγορά μέσω της ουκρανικής θυγατρικής της Agroprosperis.

Επενδυτικά κεφάλαια όπως η BlackRock, η Vanguard, καθώς και αμερικανικά και ευρωπαϊκά συνταξιοδοτικά ταμεία, τράπεζες και ιδρύματα έχουν μερίδια σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες αγροτικές επιχειρήσεις της Ουκρανίας, σύμφωνα με τον Μουσό. Το 2014, ο αμερικανικός όμιλος αγροτικών επιχειρήσεων Cargill, που αναφέρεται στις αναρτήσεις, απέκτησε το 5% της μεγαλύτερης αγροτικής επιχείρησης της Ουκρανίας, της Ukrlandfarming, η οποία κατέχει περίπου 570.000 εκτάρια (5.700 km2) γεωργικής γης στην Ουκρανία.

Το «Australian National Review» διόρθωσε το άρθρο του

Τα δημοσιεύματα και οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναφέρονται σε ένα δημοσίευμα της 27ης Μαΐου 2022 από το πόρταλ «Australian National Review» (ANR), που αυτοπροσδιορίζεται ως «το πρώτο πραγματικά ελεύθερο και ανεξάρτητο μέσο της Αυστραλίας» που μπορεί να «θέσει προ των ευθυνών τους όσους διαδίδουν ανακρίβειες και σκόπιμη προπαγάνδα στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης». Στο παρελθόν, το ANR διέδωσε πολλές φορές άρθρα με συνωμοσιολογικές αφηγήσεις..

Η ANR ιδρύθηκε από τον Τζέιμι ΜακΙντάιρ (Jamie McIntyre), έναν Αυστραλό επιχειρηματία ο οποίος, σύμφωνα με έγκυρα δημοσιεύματα, εξαπάτησε επενδυτές αποσπώντας περίπου επτά εκατομμύρια δολάρια Αυστραλίας μέσω ενός παράνομου σχήματος Ponzi, μιάς επενδυτικής πυραμίδας δηλαδή. Το AFP ζήτησε στις 22 Αυγούστου 2022 κάποιο σχόλιο από τους εκδότες της ANR για τους ισχυρισμούς του άρθρου, καθώς και στοιχεία για την υποτιθέμενη πώληση ουκρανικών γεωργικών εκτάσεων σε ξένες εταιρείες, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση.

Το ANR κατονομάζει τη Λόρα Άμπολι (Laura Aboli) ως συντάκτρια της ανάρτησης. Η Άμπολι διαχειρίζεται ένα κανάλι στο Telegram, όπου διαδίδει εν μέρει συνωμοσιολογικό περιεχόμενο και παραπληροφόρηση. Στις 23 Ιουλίου 2022, μόλις δύο μήνες μετά τη δημοσίευση του άρθρου του ANR, κοινοποίησε ένα κείμενο με την ίδια ακριβώς διατύπωση στο κανάλι της στο Telegram. Τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 27 Ιουλίου 2022, η ίδια κοινοποίησε το άρθρο του ANR.

Ωστόσο, στις 21 Αυγούστου 2022, η Άμπολι δήλωσε στο AFP ότι δεν έγραψε το κείμενο. Της είχε απλώς σταλεί και το δημοσίευσε στο κανάλι της στο Telegram, είπε, και πρόσθεσε: «Ο αριθμός που αναφέρεται πιστεύω ότι είναι λάθος, θα έπρεπε να το είχα ελέγξει ξανά πριν το αναδημοσιεύσω, δικό μου λάθος». Ως πηγή για τους ισχυρισμούς της, υποψιάστηκε μια ανάρτηση στον γαλλόφωνο ιστότοπο «Ritimo» στις 12 Νοεμβρίου 2021. Το εν λόγω άρθρο είναι μετάφραση της ανάλυσης του Oakland Institute που αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, την οποία συνέταξαν οι Μπεν Ράιχερ και Φρεντερίκ Μουσό. Η ανάρτηση δεν υποστηρίζει τους ισχυρισμούς που διατυπώνονται στα γραπτά της Άμπολι.

Η ανάρτηση στον ιστότοπο του ANR ανανεώθηκε τον Αύγουστο του 2022 με την ακόλουθη σημείωση του συντάκτη: «Τα αναφερόμενα 17 εκατομμύρια εκτάρια ήταν λάθος και είναι 1,7 εκατομμύρια. Σημειώστε ότι οι φερόμενες εταιρείες δεν κατέχουν τη γη στο όνομά τους, αλλά μέσω επενδυτικών κεφαλαίων». Ωστόσο, ο ιστότοπος εξακολούθησε να μην παραθέτει αποδεικτικά στοιχεία για να υποστηρίξει τον νέο ισχυρισμό.

Συμπερασματικά, γίνεται σαφές πως ο Ουκρανός πρόεδρος δεν πούλησε 170.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης σε πολυεθνικές εταιρείες των ΗΠΑ και της Γερμανίας. Η πώληση αγροτικής γης σε ξένες εταιρείες και ιδιώτες απαγορεύεται από την ουκρανική νομοθεσία. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία αναφορά για την ιδιοκτησία γης στην Ουκρανία στις ετήσιες εκθέσεις των εταιρειών. Ακόμα κι αν αλλοδαπές εταιρείες κατέχουν μέσω τρίτων μερίδια σε αγροτικές εκτάσεις στην Ουκρανία, το μέγεθος τους είναι σίγουρα πολύ μικρότερο από τα 170.000 km2 που αναφέρονται.